Dünle ve dinle
* Dün neredeydik bugün neredeyiz gibi kıyaslamalar yerinin günden saate saatten dakikaya düşeli çok oldu. Büyükler bilseler taş devri diye bir devir varsa o dönemle kıyas yapacaklar neredeyse. Din, devlet, akademi, ekonomi gibi alanların birbirinden ayrılması ve birbirlerinin otonomilerini kabul etmeleri gerekiyor. Müslüman ülkeler böyle bir ayrımı yeterince yapmıyorlar. Din ve devleti temsil ettikleri iddiasındaki ulema ve devlet adamları tüm alanları kontrol etmeye çalışıyorlar, bu da zaman kaybı yapıyor. Güney Kore bizim için gerçek bir kıyas yapılacak ülke. Güney Kore 50 yıl önce başlangıç çizgimiz fert başına 400 $ idi. Onlar 50.000$’a ulaşırken biz 8.000$’da patinaj edip durduk. Sormadık ki Güney Kore’yi mucizesine taşıyan neydi ve hangi tercihleri bu hale getirdi. Türkler olarak bilime önem verdiğimiz bir gerçek. Bu haftanın kahramanı Georgia Southern Üniversitesi'nde görev yapan Türk araştırmacı Cemil Emre Yavaş, deprem tahminlerinde çığır açacak bir başarıya imza attı. ABD'de geliştirilen yeni makine öğrenimi algoritması ile depremleri 30 gün öncesinden %97,97 doğruluk oranıyla tahmin edebiliyor.
** Herhangi bir endekse göre, Müslüman dünyası ölçülmesi değersiz şekilde az miktarda bilimsel değer üretiyor ve bunun çoğu da düşük kalitede. Sayısal olarak, dünyanın toplam nüfusunun yaklaşık %20'sini oluşturan 49 Müslüman ülke, biliminin %5'inden azını üretiyor. Bu durum bazı zor sorulara yol açıyor: İslam modern bilime engel mi? Değilse, Müslüman dünya ile Batı veya Doğu Asya arasındaki bilimsel çıktıdaki büyük uçurum nasıl açıklanabilir? Ve bilimin Müslüman ülkelerde gelişebilmesi için ne değişmeli? İslam henüz inanç ve aklı uzlaştırmamışken, diktatörlük rejimleri ve istikrarsız finansman gibi diğer faktörler, bilim ve teknolojinin Müslüman dünyasında tekrar gelişmesinin önündeki daha önemli engellerdir. Başka bir deyişle, önemli ilerleme, değerlerdeki ve kurumlardaki değişikliklere bağlıdır -- küçük bir düzen değil. Müslüman deneyimi 10. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar süren bir altın çağ, ardından gelen bir çöküş, 19. yüzyılda mütevazı bir yeniden doğuş ve 20. yüzyılda bir hayal kırıklığı tarihinden oluşur. Müslüman bilim ve teknolojisindeki eksiklik, Müslümanların bin yıl önce bilim ve teknolojide dünya liderleri olduğu düşünüldüğünde özellikle ilgi çekicidir bu onları, örneğin Latin Amerika veya Sahra altı Afrika halklarından ayıran bir şeydir.
Müslümanlar entelektüel ve bilimsel liderlik için Çinlilerle rekabet ederken, Hristiyan Avrupa her ikisinin de çok gerisinde kaldı.
Bilimin yeniden canlanması. Aydınlanma ve Fransız Devrimi bir araya gelerek Avrupa bilimini Müslüman dünyasına erişilebilir hale getirdi. Birincisi bilimi Hristiyanlıktan ayırdı ve böylece Müslümanlar için kabul edilebilir hale getirdi. İkincisi ve özellikle Napolyon'un 1798'de Mısır'ı işgali, bilginlerden oluşan çevresi ve tamamlayıcı bilgi misyonuyla Avrupa gücünü Müslüman bir halka dayattı ve Avrupa bilimini getirdi. Yıllar içinde, Mısır'dan Muhammed Ali önderliğindeki bazı yöneticiler Avrupalı teknisyenler işe aldı ve öğrencileri Avrupa'ya gönderdi.
*** İslam, ilkelerinin bilimin ilkeleriyle tatmin edici bir şekilde uzlaştırılmaması nedeniyle Müslüman dünyasının bilimde geride kalmasına katkıda bulunmaktadır. İslam'ın en zararlı etkisi, çoğu Müslümanı bilimle doğrudan temastan uzaklaştırması olabilir. Okulda kısa bir meziyet dışında, İslami popüler kültürde çok az bilim vardır. Bilim insanları nadiren medyada görünür. Bilim insanlarının, Kuran ve hadislerdeki bilim unsurları hakkında vaazlar için dini otoritelere yaptıkları yalvarışlar duyulmaz. İslam, Müslüman dünyasında bilimsel başarının karşı karşıya olduğu temel sorun değildir. Aksine, düşük başarı seviyesi, tek bir baskın nedenden değil, birden fazla faktörün kümülatif etkisinden kaynaklanmaktadır. İşte bu faktörler demografi, dil, eğitim, araştırma, devlet şirketleri, endüstriyel ithalat ikamesi, meslek toplulukları, kaynaklar, otoriterlik, bölgesel iş birliği, hükümet yetersizliği. Bu faktörlerin Müslüman dünyasında bilimi engelleme açısından göreceli önemi nedir? İnanç ve aklı uzlaştırma meselesi daha az sonuç doğuranlardan biri gibi görünüyor. Otoriter rejimlerin yaygınlığı daha önemlidir. Ayrıca, gericiler bilimi reddederken, halkın cehaleti ve bilime karşı ilgisizliği, köktendinci düşmanlıktan çok daha sorunludur. Son olarak, bilim ve teknoloji araştırmaları yeterince kurumsallaşmamıştır: fon ve personel sürekliliği, uzun vadeli hedefler ve yönetim özerkliği hepsi eksiktir.
Sonuç olarak, Yaklaşık 50 yıllık sözde kurum inşasından sonra, Müslüman dünyası bilim için tatmin edici bir yuva sağlamayı başaramadı. Ulusal düzeyde uygulanabilir araştırma kurumları inşa etmedeki başarısızlık, bölgesel işbirliğine yönelik çoğu girişimi engelledi. Yetenekli araştırmacılar, ileri lisansüstü eğitim almak için hala bölgeyi terk etmek zorunda. Bu karamsar değerlendirmeye rağmen, Müslümanların bilimdeki başarılarını iyileştirmek için önlemler mevcuttur. Mali ve diğer teşvikler, özellikle yerel olarak sahip olunan işletmelerde, atölye öğrenimini ve gayrı resmi araştırmayı teşvik edebilir. Mesleki topluluklar, yeterli özerklik verildiğinde, bilim eğitimini, bilimsel iletişimi ve bilimin popüler kültürdeki yerini iyileştirmede önemli bir rol oynayabilir. Küçük ölçekli projeler, kamu ve özel sektörler ile üniversiteler ve teknik okullar arasında bağlantılar kurabilir. Bölgesel ve alt bölgesel iş birliğini teşvik etmenin temeli vardır, çünkü Müslüman dünyasının çoğunda araştırma öncelikleri konusunda bir fikir birliği vardır. Bunlara güneş enerjisi, tuzdan arındırma, kurak topraklarda tarım, sulama, hayvan bilimleri ve petrokimyasallar dâhildir. Bunlar uygulamalı araştırma ve gösteri ve geliştirme öncelikleri olsa da, önemli miktarda bilim içerirler. Öncelikler konusunda anlaşmaya varıldığında, uzun vadeli fon geliştirilebilir. Yine de, bu artımlı ve faydacı önlemler hala düşmanca bir ortamla yüzleşmelidir. Bilimin Müslüman ülkelerde tekrar gelişmesi için uzun vadeli sürekliliklere, otoriterliğin azaltılmasına ve inanç ile aklı uzlaştırmak için ciddi bir çabaya ihtiyaç duyulduğunun kabul edilmesi gerekir.
