İran’ın Azerbaycan Hazımsızlığı
İran, hiçbir zaman Azerbaycan Cumhuriyeti’ni bir devlet olarak hazmedemedi. Daha, 1918 yılında, Azerbaycan Cumhuriyeti kurulduğu zaman buna itiraz etti. Çünkü, bağımsız bir Azerbaycan devletini, İran, her zaman kendine tehdit olarak gördü. 1991 yılında Azerbaycan ikinci kez özgürlüğünü ilan edince, İran istemeye-istemeye bunu kabul etmiş oldu. Ancak, o sıralarda devam eden Birinci Karabağ Savaşında, sözle her ne kadar Azerbaycan’dan taraf görünse de icraatta her zaman Ermenistan’a destek oldu.
Karabağ savaşından sonra da İran’ın Ermenilere olan desteği devam etti. Hatta, işgal edilen Karabağ’da, Azerbaycanlı mültecilerin evlerinin taşları bile, İran’a satıldı. İran’ın kendisinin dahi Azerbaycan toprağı olarak tanıdığı Karabağ’a, İran tarafından gizli-gizli yardımlar yapıldı.
Geçen sene, Azerbaycan’ın zaferiyle sonuçlanan İkinci Karabağ Savaşı sırasında İran yine yapacağını yaptı. Savaşın başından beri, İran’dan tutarsız açıklamalar gelmeye başladı. Daha sonra bunu, İran medyasının ermeni yanlı tutumu izledi. Savaş sırasında Rusya’dan Ermenistan’a gelen silah yardımına Gürcistan, sınırı açmadığı için Hazar denizi üzerinden İran limanlarına getirildi. Buralardan da kara yoluyla direk Ermenistan’a taşındı. Bu ortaya çıktıktan sonra İran egemenliği altındaki Azerbaycan Türkleri ayaklandılar. Kamyonların önleri kesildi, hatta, bazılarının yakılmasıyla ilgili haberler geldi. Bununla da yetinmeyen Güney Azerbaycanlılar, İran Rejiminin, Ermenistan’a yaptığı yardımları protesto etmek için sokaklara döküldüler. Gösterilere katılan yüzlerce Azerbaycan Türkü tutuklandı. Yakın zamanda, bazıları hakkında sanki intikam alırmışçasına 15 yıl hapis gibi ağır cezalar verildi.
Sonraki süreçte, Azerbaycan her ne kadar dost elini uzatsa da İran, her zaman düşmanca karşılık vermeye devam etti. Savaş bittikten sonra İran, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne saygı duymayarak, Rus kontrolü altında olan Karabağ’ın Ermeniler yaşayan kısmına, yine gizlice yardım etmeyi sürdürdü. Azerbaycan, İran’ın bu saygısızlığını, resmi olmayacak şekildi üstü kapalı iletmesine rağmen, sevkiyat durmadı. Hatta, bazen bunu o kadar acemice yapıyorlardı ki, sevkiyatı yapan kamyona sahte ermeni plakası yerleştirip, üzerindeki Farsça yazıları unutuyorlardı. Aynı şekilde, bir plakanı bazen, birden fazla kamyonda kullanıyorlardı.
Azerbaycan’ın uyarısını dinlenmeyince bu sefer, rahatsızlık resmi notaya dönüştü. Ancak, İran bunu da anlamayınca Azerbaycan, İran’dan Erivan’a giden yolu, 2 yerde kesen Azerbaycan köyüne gümrük idareleri kurdu. Buradan geçen kamyonları da didik-didik armaya ve vergi talep etmeye başladı. Tabi, anlaşılacağı üzere İran çılgına döndü. Hemen, Azerbaycan ile sınırda geniş kapsamlı askeri tatbikata başladı. İlk başta bunun Azerbaycan için yapılmadıklarını söyleseler de daha sonra bunu “Azerbaycan’daki İsrail varlığına” karşı yaptıklarını söylediler. Evet, yıllarca Müslüman Azerbaycan’a karşı Ermeniye yardım eden İran, şimdi Azerbaycan’ı İsrail ile yakın olmakla suçluyordu. Yine aynı bahaneyle Azerbaycan’ın ana karasıyla Nahçivan arasında olan sınır geçişini kapattı.
Gerçekte ise İran’ın Azerbaycan’a karşı hazımsızlığının üç ana sebebi var. Bunun biricisi, “Zengezur Koridoru”dur. Bu koridor, İran’a gerek duyulmadan, doğuyla batıyı, kuzeyle güneyi birleştiren bir öneme sahip olduğu için, hem stratejik, hem de ekonomik olarak İran’a çok büyük kayıp olur.
Bir diğer sebep, İran, hemen yanı başında güçlü ve sorunlarını halletmiş bir Azerbaycan’ın varlığını istemiyor. Çünkü, İran’ın Azerbaycan ile sınır bölgesinde, sayıları 45 bine varan Azerbaycan Türkleri yaşamaktadır. Üstelik, burada yaşayan Türklerin çoğunun gönlü İran’dan çok, Azerbaycan’dan yanadır. Bu da İran için çok büyük tehlikedir.
En son sebep ise kanaatimce, Türkiye’nin Türk dünyasına açılması ve bölgede Türkiye’nin gücünün, İran açısından kontrolden çıkmasıdır. Bu, her üç sebebi İran kendisi için sonun başlangıcı olarak görüyor. O yüzden, öyle düşünüyorum ki, yakın gelecekte, İran’ın Azerbaycan aleyhine faaliyetleri devam edecektir.
