Gurbetçiler yolda, akılları borçlanmada
Bülbülü altın kafese koymuşlar da, yine de “vatanım, vatanım” demiş.
1970’li yıllarda başlayan gurbet yolculukları, günümüzde geri dönüşler şeklinde kendini göstermektedir.
Vatan hasreti, o dönemin gurbetçilerinde ağır basmaktadır ancak gittikleri yerleri vatan edinen insanımızın sayısı da hiç az değil.
Başlığımıza gelecek olursak, yazımızın konusu, yurtdışında geçen hizmetlerin borçlanılmasına ilişkin sosyal güvenlik mevzuatının âmir hükümleri ve uygulamasıdır.
Mevzunun yasal dayanağı olan kanunumuzun adı, Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun’dur ve numarası 3201’dir.
Türk vatandaşlarının yurt dışında 18 yaşını doldurduktan sonra, Türk vatandaşı iken geçen ve belgelendirilen sigortalılık süreleri ve bu süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile yurt dışında ev kadını olarak geçen süreleri, bu Kanunda belirtilen sosyal güvenlik kuruluşlarına prim ödenmemiş olması ve istekleri halinde, bu Kanun hükümlerine göre sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilir. Kanun’un 1 inci maddesi aynıyla bu hükümleri ihtiva etmektedir.
Yurtdışındaki hizmetlerin borçlanılabilmesi için öncelikle Türk vatandaşı olmak gerekir.
18 yaşın altında iken geçen çalışma süreleri borçlanılamaz.
Çalışma süreleri arasındaki 1 yıla kadar olan işsizlik süreleri borçlanılabilir.
Borçlanmanın yapılmasında temel şartlar bunlardır. Kişi yurt dışında çalışması devam ederken ya da ev hanımı ise ikameti devam ederken borçlanma yapabilir. Bunda bir engel yoktur.
Genel olarak doğru olduğu zannedilen husus, yurda dönüş yaptıktan sonra borçlanmanın yapılabileceğidir. Bu husus doğru değildir. Borçlanma şartlarını taşıyan herkes, istediği zaman diliminde borçlanma yapabilir.
Burada önemli bir ayrıntıya değinmekte fayda var.
Henüz kendisine aylık bağlanma şartlarını yerine getirmeyen 4-a kapsamındaki kişi, sigortalılık süresini borçlanma yaptıktan sonra bekleyerek doldurabilir.
Örneğin, 25 yıllık sigortalılık süresini tamamlamak zorunda olan kişinin 2005 yılında 15 yıllık borçlanma yaptığını ve borçlanma yaptığı tarihte yaştan dolayı 10 yıl daha beklemesi gerektiğini varsayalım. Bu kişi, 25 yıllık sigortalılık süresini 2015 yılında tamamlayacaktır ve borçlanmış olduğu 5400 gün kendisine yaşlılık aylığı bağlanması için yeterli olacaktır.
Aynı yaştaki ve aynı çalışma süresine sahip kişinin 2015 yılında borçlandığını varsayalım. Bu kişi, 25 yıllık sigortalılık süresinin tamamını borçlanmak zorundadır ve 9000 gün prim ödemek durumundadır. Aradaki borçlanma farkını hesap etmek zor değildir.
Borçlanacak kişinin Türkiye’de herhangi bir şekilde sigortalı çalışması yok ise, borçlanma müracaatını Sosyal Güvenlik Kurumu’na yapacaktır.
Kişi, Türkiye’de son olarak bir statüye tabi olarak çalışmışsa, tabi olduğu statüden borçlanma müracaatında bulunacaktır.
Örnek verelim.
Kişi, 1975 yılında sigortalı olarak çalışıp yurtdışına çıkmış ise, yurtdışı hizmetlerini sigortalı (4-a) olarak borçlanacaktır.
Kişi 2005 yılında yurda dönüş yapmıştır ve vergi kaydına bağlı olarak bakkallık yapmıştır. Yurtdışındaki hizmetlerini bu kez Bağ-Kur (4-b) kapsamında borçlanacaktır.
Türkiye’de hiç çalışması bulunmayan kişiler ile ev hanımlığı süresini borçlanacak kişiler, yurtdışında ister işçi olarak çalışmış olsun, ister esnaf olarak çalışmış olsun, 4-b kapsamında borçlanma yapacaklardır.
Sosyal Güvenlik Sözleşmesi gereğince kendilerine kısmi aylık bağlanan kişiler, aylık bağlayan Kuruma müracaat edeceklerdir.
Türkiye’den ayrılmadan önce sigortalı hizmeti bulunan kişilerin, hizmet borçlanmasında önemli oranda avantajları bulunmaktadır. Sigortalılık süresinin tespiti, ilk sigortalılık tarihinden başlamaktadır.
Türkiye’de hiç hizmeti bulunmayan kişilerin sigortalılık süresi, borçlanma miktarını ödedikleri tarih esas alınarak borçlandıkları gün kadar geriye götürülerek hesaplanmaktadır.
Yine örneklendirelim.
2013 yılı Haziran ayında 7200 gün borçlanarak aynı ay içinde borcunu ödeyen gurbetçinin sigortalılık süresi 1993 yılı Haziran ayında başlamış olacaktır.
1985 yılında sigortalı olarak çalışmış birinin 2013 yılındaki sigortalılık süresi 28 yılını doldurmuş olacaktır. Bu kişinin yapması gereken, yalnızca kendisine lazım olan kadar gün borçlanmasıdır. Yani 1985 yılındaki 18 yaşın üzerindeki hizmeti, kendisini 49 yaş ve 5300 günden emekli edecektir.
Borçlanmalar, borcun tebliğinden itibaren 3 ay içinde ödenmek durumundadır.
Gurbetçilerimize söyleyeceklerimiz bunlardan ibaret değil ancak gördüğünüz gibi yerimiz kalmadı.
Paylaşımlarımıza devam edelim İnşaallah.
