Konya’nın ilk anıtı: Ziraat Abidesi

Son iki bin yıl içinde Konya’da yapılmış tek ziraat abidesi neresidir diye yoldan geçenlere sorsak sizce ne cevap alırız. Çoğunlukla akıllarda yer etmemiş ve nerede olduğu pek bilinmeyen bir anıt aklımıza gelir. Oysa şehir merkezinde anıt alanındaki Gazi Paşa abidesinin yani Atatürk anıtının kaidesi ve orijinali Konya Ziraat abidesi olarak yapılmıştır desem konu netlik kazanır.

Konya anıt ve abide türü tarihsel eserler bakımından önemli bir tarihsel mirasa sahiptir. Bilindiği üzere Halkapınar ilçesinde 2 bin 800 yıl önce Hititler tarafından kaya üzerine kabartma olarak işlenen "İvriz Kaya Anıtı" dünyanın ilk tarım anıtı olarak biliniyor.

Osmanlı devletinin son yüzyılında iki tane ulusal anıt niteliğinde eser yapılmıştır. İlki İstanbul’da olup 1908 yılında 31 Mart hareketinde şehit olan askerler için dikilen Abide-i Hürriyet anıtıdır. İkincisi ise Konya’da yapılan Ziraat abidesidir. Her iki anıtı da yapan kişi mimar Muzaffer Bey’dir. Mimar Muzaffer Bey eserlerinde birinci ulusal mimari ekolunu temsil eden bir anlayışa sahiptir. Abide-i Hürriyet anıtı için açılan proje yarışmasını birincilikle kazanmıştır. Ziraat Abidesi anıtını ise Konya Valiliği mimarı olarak çalışırken Konya’nın tarımsal üretim potansiyelini yansıtmak üzere tasarlayıp inşa etmiştir.

Günümüzdeki bilinen haliyle 1926 yılında 99 yıl önce yapılan Atatürk anıtı iki bölümden oluşur. Osmanlı devletinin son zamanlarında yapılan ilk Ziraat anıtı ve Cumhuriyet döneminde yapılan ilk Gazi Paşa anıtını bir araya getirilmiştir. Anıtın alt kısmı müstakil bir anıttır. Osmanlı devleti döneminde Mimar Muzaffer tarafından 1915-17 yılları arasında Konyalı insanların ve kadınların tarımsal faaliyetlerini yansıtılmıştır. Ziraat anıtı Konya Valiliğinin talebi üzerine Osmanlı coğrafyasındaki 2.Ulusal anıt olarak yapılmıştır. Anıtın çiftçilikle uğraşan Konyalı kadınlarla ilgili figür kısmı yapılmadan Mimar Muzaffer felç olmuş ve eksik kalmıştır. Mimar Muzaffer 26.03.2021 tarihinde Konya’da vefat etmiştir. Naaşı Şeyh Sadrettin Konevi türbesi mezarlığına defnedilmiştir. (https://www.yenihaberden.com/mimar-muzaffer-beyin-konya-gunleri-14126yy.htm)

Ziraat Abidesi Konya'da mimari eserlerde en çok kullanılan sarımtırak renkteki Gödene mermerinden yapılmıştır. Selçuklu medreseleri ve türbe eserlerinin muhteşem taç kapılarından ilham alınarak ve 1.ulusal mimari akımı kapsamında tasarlanmıştır. Özellikle Karatay medresesi portal kapısı ve İstanbul'daki benzer nitelikteki taç kapılar esas alınmıştır. Abidenin üst kısmına doğru dört cephede Rumi motifler, palmetler ile süslü biçimde dekoratif olarak yapılmıştır.

Halk arasında Yeşil cami denilen Amber Reis camisini de yine Mimar Muzaffer 1.ulusal mimari akımı kapsamında 1911 yılında yeniden inşa etmiştir. Caminin dış cephesini Sille taşından yapmıştır. Caminin ziraat abidesine bakan kısmında daha dikkat çeken cephe duvarlarını ve cami iç tezyinatını ise Selçuklu tarzı çiniler ile kaplamıştır. Çinilerinin güzelliği nedeniyle caminin halk arasındaki ismi Amber Reis ismi ile birlikte Yeşil cami olarak geçmektedir.

Ziraat abidesi üzerine Gazi Paşa abidesi 1924-1926 yılları arasında Konya Belediyesi tarafından inşa ettirilmiştir. Montaj çalışmalarını ise Mimar Muzaffer Beyin yardımcısı Mimar Falih Ülkü yürütmüştür. Ziraat abidesinin ve Atatürk anıtının kitabesi yoktur. Mimar Muzaffer Bey ve yardımcısı mimar Falih Ülkü beyin ziraat abidesinin tiyatroya bakan sol arka üst kısmında müşterek imzaları bulunmaktadır.

Anıt tasarımında Gazi Mustafa Kemal askeri mareşal üniforması ile bir elinde kılıç diğer elinde Konya'yı temsil eden başak motiflerini işaret eder biçimde ve başaklara doğru adım atmış şekilde betimlenmiştir. Bu tasarım ziraat abidesinin ilk yapım gayesi ile uyumlu bir modeldir. Gazi paşa heykeli istasyondan şehre gelen yolcuları karşılayan, tarımsal üretimi destekleyen ve şehre güvenen bir konumda yapılmıştır. (https://www.yenihaberden.com/service/amp/ataturk-konyaya-arkasini-mi-dondu-anitla-ilgili-tum-gercekler-1828550h.htm)

Mimar Muzaffer ayrıca Amber Reis camisin, Erkek Muallim Mektebi (Gazi Lisesi/Konya Anadolu lisesi) ve Kız Muallim Mektebini (lise) de yapan ve Selimiye camisini de tamir etmiş önemli bir mimardır. Mezarı Konya'da Şeyh Sadrettin Konevi türbesi ile Turgutoğlu türbesi arasındaki mezarlıkta iken kaybolmuştur. 1925-32 döneminde maalesef bu kabristan kaldırılmış ve yerine park ve askeri ortaokul binası yapılmıştır. Mimar Muzaffer Beyin kabir taşı Şeker Tekke mezarlığına nakil işlemleri sırasında düşürülerek kırılmıştır. Halen Şeker Tekke mezarlığındaki yeri meçhuldür. Konya'yı imar eden bir mimarın kabrinin kayıp olması utanç vericidir.

Osmanlı devletinin ikinci anıtı olan Ziraat Abidesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin 2.anıtı olan Atatürk anıtı farklı noktalardan yer yer yıpranmıştır. Eskiyen ve yıpranan kısımların ivedilikle tamir ve bakımı yapılmalıdır. Anıtın dört köşesindeki aslan figürlerinden havuzlara su akan fıskiye sistemi ihya edilip çalıştırılmalıdır.

Abidenin ihyası ile birlikte binlerce yıldır tahıl ambarı olarak bilinen Konya’da tarımsal üretimin ve çiftçilerin GSMH’ dan aldıkları payında artırılması tüm paydaşlar tarafından düşünülmelidir. Tarımsal ürün seçiminde yaşadığımız kuraklık ve su darboğazı düşünülerek daha rasyonel davranılmalıdır. Endüstriyel ürün deseni ile birlikte toprak dokusu ile örtüşen ve katma değeri yüksek ürünlerin ihya edilmesi amaçlanmalıdır.

Bir zamanlar tarihi Konya Buğday Pazarı restore edilirken dile getirilen ancak uygulamaya konulmayan bir Konya Tarım müzesi açılmalıdır. Müze konseptinde dokuz bin yıllık Çatalhöyük yerleşim yerinden hatta 10 bin yıllık Boncuklu höyükten bugüne gelen tarımsal üretim tecrübesi, ata tohumları ve üretim araçlarına yer verilmelidir. Ayrıca Konya’da Ankara Altın köy açık hava müzesi benzeri tarımsal üretim süreçlerini içeren hasat bayramı ve şenlikleri yapılan bir oluşum ortaya konulmalıdır.

Bir zamanlar Sarayönü ilçemizdeki TİGEM’e bağlı Gözlü ve Altınova çiftliklerinde yapılan hasat şenlikleri yeniden ihya edilmelidir. Her iki tarımsal üretim çiftliğini Konya Çalışma ve İşkur İl Müdürlüğünde İş ve Meslek Danışmanı ve üst düzey bürokrat olarak çalışır iken bizzat yerinde inceledim. Sertifikalı tarım işçilerine “iş arama becerileri” semineri verdim, kariyer danışmanlığı çalışmaları yaptım. Yetkililerden geçmişten bugüne yaptıkları çalışmalar hakkında bilgi aldım. Atölyeleri, ürün sahaları, ağaçlandırma çalışmaları, makine parkı yanında sosyal donatıları olan sinema ve tiyatro salonu, misafirhanesi, mini hayvanat bahçesi ve Ceylan parkını gözlemledim. Mutlaka yerinde görülmesi gereken tarımsal üretim ve başarı modeli olarak nitelendirdim. Ancak her ikisi de şehir merkezine oldukça uzak mesafede olduğu için ziyaretler ve hasat programlarına katılım çok sınırlı hatta yok denecek düzeyde kalmaktadır. Konya merkeze 30-50 km mesafede olan bir mahalde Altın köy örneğinden daha nitelikli ve binlerce yıllık tarımsal üretim geçmişimizi ve bugünümüzü yansıtacak Konya tarım köyü tasarlanmalıdır. (https://tr.wikipedia.org/wiki/Altınköy_Açık_Hava_Müzesi)

Konya şehir merkezine Ziraat abidesini kazandıran ve önemli eserler bırakan mimar Muzaffer Bey hakkında Konya Büyükşehir Belediyesi, Konya mimarlar odası ve üniversiteler tarafından anma programları düzenlenmelidir. Mimar Muzaffer Beyin ismini yaşatmak için adına ödüllü mimari yarışma açılmalıdır. Mimar Muzaffer Bey tarafından yapılmış olan Amber Reis cami, Ziraat abidesi, Kız Öğretmen Okulu (Konya Büyükşehir Belediyesi taş bina), Erkek Öğretmen okulu (Gazi Lisesi) ve Sultan Selim camiine yapmış olduğu çalışmalar hakkında tanıtıcı barkot konulmalıdır. Konya Büyükşehir belediyesi tanıtım merkezinde binayı yapan Mimar Muzaffer beyi tanıtıcı bölüm konulmalıdır.

Bu bağlamda tarafımızdan araştırılarak tespit edilen mezar taşı metni esas alınarak mimar Muzaffer beyin kabri yeniden yapılmalıdır. Anıt alanına prestijli eserler inşa eden mimar Muzaffer Beyin ilk defnedildiği yer olan Şey Sadrettin Konevi mezarlığı ve Turgutoğlu mezarlığı da 1925-1932 yılları arasında kaldırılmış ve ortada yoktur. Bu nedenle şahide taşı için kanaatimce en uygun yer Amber Reis cami bahçesidir. Vefatından 104 yıl geçmiş olsa da Konya’da vefat etmiş ancak mezarı kayıp olan mimar Muzaffer Beye herkesten önce Konya şehrinin sahip çıkması gerekir. Bu gecikmiş te olsa her şeyden önce ödenmesi gereken bir vefa borcudur. Allah rahmet eylesin, ruhu şad olsun.