Endemik Vatan Aromatik Vatandır
Endemik Vatan kavramını 2022 yılı Aralık ayında Konya kent ormanındaki doğal halde bulunan endemik bitkileri gözlemleme sonucu geliştirdim. Sürekli olarak tripod kullanmadan ve toz toprak, yaş ve kuru demeden arazide bazen yatıp kalkarak 108 megapiksel cep telefonu kamerasının verdiği teknik avantajı kullandım. Yaptığım doğa gezileri ve keşifleri bir alışkanlık haline geldi. Makro çekim fotoğraflama tekniğini de kullanarak en iyi açılardan çekilmiş kareleri vizöre aldım. Fotoğrafların tamamını yine google tarafından geliştirilmiş nesne tarama ve bulma uygulaması olan google lens uygulaması ile irdeleyip sorguladım. Bu süreçte botanik ve zoolojik ufkum genişledi ve acizane “endemik vatan Türkiye” kavramını literatüre armağan ettim.
Yüzlerce yıldır üzerinde emek verdiğimiz, hayat sürdüğümüz ve ihya ettiğimiz bu vatan, bu eşsiz coğrafya bize hem anavatan hem yavru vatandır. Bu topraklar üzerindeki bitkileri, çiçekleri, böcekleri ve flora faunası ile mavi vatan gibi aynı öneme sahip stratejik nitelikte bir “endemik vatan”'dır. (1)
Endemik varlıklara olan ilgim öteden beri dağ bayır dolaşmakla temayüz etmişti. 2006 yılından bugüne ise ayağımızı yerden kesen otomobilli olan şanslı insanlar kervanına dahil oldum. Kırk bin km coğrafyaya sahip ve bozkır olarak bilinen Konya'nın imajına çoktan fark atmış tüm ilçelerinde ormanlık alanlar ile kaplı çayır çimenlik mesire alanları, ırmak ve göller, şelaleler ile dolu yem yeşil dünyasına yolculuklar yaptım. Pandemi nedeniyle benim gibi diyabetus mellitus türü kronik hastalıkları olan kamu çalışanları bir dönem izinli sayıldık. Sürekli uygulanan karantina nedeniyle ilk defa darbe dönemleri, nüfus sayımları dışında ilk kez evlere kapandık. Acil ihtiyaçlar ve izinler kapsamında bu sefer Gödene köyünde bakir ve organik tarlalarda dağ bayır ve düzlükler de gezip dolaşmaya başladım. Bu sırada her gün görmeden gelip geçtiğimiz yerler ve bastığımız topraklar adeta bir teşhir yeri oldu. Onlarca nebatata, aromatik hoş kokulu türlü türlü çiçeklere, artık şehirde görülmesi imkansız ibibik kuşlarına, kelebeklere ve canlı yayın yapan bülbül kuşuna bile rast geldim.
İşin cep telefonu kısmına bir güzelleme parantezi açayım: Cep telefonu kullanmayı beceren için salt telefon olmanın ötesinde müzik çalar, fotoğraf makinesi, avuç içi bilgisayar, ödeme cihazı, internet erişimi ile her bilgiye kapı açan, verileri depolayan ve digital uygulamalar ile Alice harikalar diyarında ufku açan birleşik bir teknoloji üssüdür. İşte bu cep telefonu denilen harika cihaz ile sahada hem dolaştım, hem notlar aldım. Günün her anında bulunduğum her yerde endemik bir radar hassasiyeti ile tüm bu endemik varlıkların müptelası oldum. Sürekli olarak yerel ve özgün bitkiler dünyasını izlemeye başladım. Gözlemlediğim kelebek, arı gibi mikro veya yılan, kartal, şahin gibi değişik hayvanlar dünyasını araştırmaya ve irdelemeye başladım.
Üç yılın içinde artık yere göğe, dağa taşa endemik olan ne var ise aşina ve hayran oldum. Bu yıl içinde ikinci kronik hastalığım olan kalp yetmezliği nedeniyle anjiyo olunca aktif çalışma hayatına bir nokta koyma kararı aldım. Mart ayında geçirdiğim kalp krizi sürecindeki nekahat dönemini de elhamdülillah şifa bularak atlatınca bu yıl içindeki endemik çekimlere aralıksız devam ettim.
Konya, Afyon, İçel-Tarsus ve Meram, Ereğli, Beyşehir, Hadim, Seydişehir gibi intikal ettiğim ilçe düzeyindeki alanlarda da devam ettirdim. Sosyal medya hesabımda paylaştığım 15 ayrı yazı ve dosya ile birlikte 1200 fotoğraf (2) yayınladım. Her paylaşımda tespit ettiğim endemik tür ve cinsleri de liste olarak yayınladım. Tahminim 300 civarında bir endemik tür ve çeşitlilik içeren sıralama oluştu. Yeni bir arşiv taraması ile çekim yaptığım endemik türlerin sayısal bir tablosunu ve alfabetik listesini yayınlamayı planlıyorum.
Endemik vatan Türkiye kapsamında 2023 boyunca Gödene Toki' de çektiğim gül çiçeğine ve gonca güllere ise ayrı bir yer verdim, özel dosya hazırladım. Bazen de mevcut paylaşıma birer gül demeti ve buketleri ekledim. Bu süreçte her biri ayrı hoş kokuya sahip olan gül çiçekleri sizleri bilmem ama beni sermest eden haliyle gönlümde ayrı bir yere ve öneme sahip oldu. Tüm yerden bitme mini mini çiçekler dahil her çeşit kır çiçekleri ayrı bir usare, hoş kokuya sahip olduğunu gözlemledim. Dolayısıyla “endemik vatan” aynı zamanda etrafa yaydığı hoş hoş kokuların büyüleyici bir diyarıdır ve ona artık “aromatik vatan” denilir.
Bu bağlamda söylemem gerekir ki ben mektepli bir bitki uzmanı değilim, sıkı bir endemik vatan gönüllüsüyüm, profesyonelve ticari bir botanikçi değilim. Fiilen bağ bahçe ile de alakam yok. Bir proleter çocuğu olarak bir kedim bile yok ve şehrin 20 km ötesinde 1365 rakımlı Gödene tepesinde bir Toki Türk’ü olarak iyi ki dağ başında yaşıyorum. Şehrin göbeğinde bir yerde olsam değil 15 dosyalık yüzlerce fotoğraf ve video çekmek bir tane bile böcek, çiçek ve kokular dünyasını görmek ve farkına varmak mümkün olmazdı. Şehrin kalabalığı içinde günlük rızk telaşesi içinde düz ayak koştururur ve rutin biçimde hayata karışır giderdim. İnsanı kendine çeken ne çiçek görüntüleri, ne duyumsanacak bir hoş koku ne de çiçek tozlarına bürünmüş bir arı vızıldaması, kıpkırmızı bir uğurlu böcek veya renk tayfına bürünmüş kelebekleri görebilecek bir ortam olurdu.
Türkiye dünyanın en zengin endemik türlerine ev sahipliği yapan bir coğrafyaya sahiptir. Türkiye’de 3 binden fazla endemik bitki yer alırken, bazı türler dünyada yalnızca Anadolu’da yetişiyor. Bir de yine bu topraklara özgü böcekler ve hayvanlar var. Bilim insanlarının da turistlerin de ilgisini çeken türler, koruma altına alınarak, sonraki nesillere aktarılmayı bekliyor.
Türkiye’nin farklı jeolojik yapısı ve mikro klimatik çeşitliliği nadir bulunan bitki ve hayvanlar için doğal yaşam alanı oluşturuyor. Bu zenginlik hem bilim insanlarının dikkatini çekiyor, hem giderek azalan türler söz konusuyken dünyanın önemli mirasları arasında yer alıyor.
Türkiye’de 3 bini endemik, 9 bin bitki türü bulunuyor. Türkiye'de bitki örtüsünün %30'u endemik karakterli olup 3000 civarında ve en çok endemik bitkinin yetiştiği iller arasında ise 578 endemik bitkiyle Antalya, 478 türle Konya ikinci sırada ve 366 türle Mersin ilk üç sırayı paylaşıyor.(3) Konya'ya özgü bazı türler ise şunlar:
Konya gaşağı-tülüşah
Viola İsaurica (İsaurya menekşesi),
Asparagus Coodei,(konya kuşkonmazı),
Tere,
Kasnak meşesi,
lycaonicus (Konya kekiği
Eber Sarısı
Acı Piyan
Karaüşmen
Anadolunun üç kıta arasında doğal bir köprü olması, çeşitli coğrafi özellikleri ve coğrafi farklılığın getirdiği iklim çeşitliliği nedeniyle Türkiye dünyada benzerine az rastlanan bir bitki çeşitliliğine sahip.(2) Bende bu çeşitliliğe karınca kararınca hem şahit oldum, hem mikro doğal hayata hayranlık makamına geçtim. Hayatımın elli dokuz yaş evresinde bir çömez tilmiz ve yeni öğrenci olarak bu kutlu kervana dahil oldum.
Vatan denilen şey, bazen tek bir çiçektir
Nasıl ki bir orkidenin yetişebilmesi için sadece toprak ve su yetmiyorsa, bir toplumun örselenen ruhunun tamamlanması için de sadece ekmek ve su yetmiyor. Çünkü vatan denilen şey, bazen tek bir çiçektir ve onun kıymeti ancak yitirilince anlaşılır. Nadir endemik canlılarımızı korumamız için onların mutlaka tıbbi özelliklere ve ilaç potansiyeline sahip olmaları da gerekmez; onlar bu topraklara özellik kazandıran, Anadolu’yu Anadolu yapan zenginliklerimizdi. İlaç hammaddesi içermeseler de emsalsiz endamları, eşi bulunmaz çiçekleri ve ayaklarımıza sarılan dikenleriyle bu toprakların asıl sahipleridirler. Hem korumak, hem değerini bilmek hem tanımak ise bizi endemik milliyetçiliğe ve sahip çıkmaya mecbur kılacaktır. Çektiğim kareler bu anlamda bende doğal dünyaya hayret duygusunu yükselttiği ve ve belki 10 bin M2 bir alanda şahit olduğum ve taradığım bu güzellikler 800 bin km2 lik vatan coğrafyasında yüzlerce muhteşem renk, figür, kompozisyon, şehrayin, çiçek tayfı, kokuların muhteşem dünyası demektir.
O zaman Çanakkale sırtlarına yazdığımız ve dillere pelesenk eylediğimiz şair Orhan Şaik Gökyay’a ait Dur Yolcu (4) ihtarını ve bu topraklar bir devrin battığı yerdir feryadını endemik vatan Türkiye için de söylememiz gerekir. İstiklal marşı şairi Mehmet Akif Ersoy’un istiklal marşında düşün altında binlerce kefensiz yatanı dediği tefekkür ve vefayı bu toprağın üstünde, kenarında, ıssız bir dağ köşesinde hüda-i nabit olarak kendiliğinden boy atan bitki örtüsüne göstermeliyiz. Doğal ve kıraç/yeşil arazide şöyle bir soluklanıp bakarsanız dağ bayır içinde, taşın toprağın arasında, olumsuz her koşulda boy veren rengarenk çiçekler göreceksiniz. Biraz daha dikkatle bakarsanız en az o çiçekler kadar harika ve onların üzerine üşüşerek bal yapan, usare toplayan onlarca arı, pır pır uçan kelebek, vızlayan arı ve minin böceklere şahit olacaksınız. İşte o vakit değerli okuyucu bu endemik vatana hayranlıkla sende şahit olur ve Dur Yolcu diyen şairin ufkuna erişmiş olacaksın..!
Kaynak ve okuma metinleri
