Borçalı Karapapak Türk Cumhuriyeti
Gürcistan sınırları içersinde bulunan Borçalı bölgesi, asırlardır Türklerin vatanı olarak kabul edilir. Borçalı, eski Türkçede kurt anlamına gelen “börü” ve çukur anlamına gelen “çala” sözünden türediği düşünülmektedir. Anlamı “kurt çukuru” veya bugünkü ifadeyle “kurt yuvası”dır. Bölge, Arapçada Türkmenlerin çoğulu anlamındaki “Terakime” sözünden oluştuğu düşünülen Terekemelerin kadim yurdudur. Terekemeler, başlarına siyah kalpak koydukları için, Karapapak diye de anılır.
Yüzlerce yıldır bu topraklarda yaşayan Karapapak Türkleri, Birinci Dünya Savaşının sonlarına doğru, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya geldi. 1917 yılında Rusya’nın savaştaki yenilgisi ve hemen ardından gelen iç karışıklardan dolayı Kafkasya’dan çekilmesi, bölgedeki tansiyonu arttırdı. Ruslardan aldıkları silahlı destek ile bölgeyi işgal etmek isteyen Ermeniler, 17 Aralık 1917 yılında, aniden Borçalı’ya saldırı gerçekleştirdiler. Fakat, Karapapak Türkleri, ölümüne savaşarak bu saldırıyı geri püskürttüler. Karapapak Türklerini teşkilatlandırarak, düşmana yem etmeyen kahraman ise Borçalı’nın Kepenekçi köyünden olan Emin Ağa Acalov oldu.
Durumun vahametini anlayan Kepenekçi Emin Ağa, Borçalı Hayır Cemiyeti Başkanı Kurbanali Efendi Halilzade, Borçalı'nın Sünni (Yusuf efendi Allahyarzade) ve Şii (Şeyh Muhammed Ali) din adamlarıyla birlikte 20 Aralık 1917 yılında Borçalı Karapapak Türk Cumhuriyetinin kuruluşuna imza attılar. Fakat resmi ilan için birkaç ay bekleyeceklerdi.
Borçalı’nı savaş ile alamayacaklarını anlayan Ermenilerin yardımına yine Rusya yetişti. Rusyan’ın desteğiyle “Dağ Borçalısı” diye bilinen Borçalı’nın dağlık bölgesi, 30 Aralık 1917 yılında tarafsız bölge ilan edildi. Bir yıl sonra ise bu bölge, Ermenistan tarafından işgale uğradı. Aynı bölge, günümüzde bile Ermenistan’ın kuzey kesimini oluşturuyor.
Borçalı Karapapak Türk Cumhuriyeti kurulduktan sonra Borçalı’nın aydınları, Osmanlıyla müracaat edilerek, Osmanlı Devletinin veya Azerbaycan’ın egemenliğine girmek istediklerini bildirseler de Almanların bölgeye gelmesinden sonra maalesef olumsuz cevap alırlar. Bunun üzerinden 1918 yılının nisan ayında devletin kuruluşunu resmen ilan edildi. Fakat, bu defa da Almanlar, Borçalı’ya göz dikti. Borçalı’yı işgal etmek için Almanlar tarafından üç farklı ordu birlikleri gönderilse de, her defasında bu birlikler, Karapapak Türkleri tarafından darmadağın edildi.
1918 yılının sonlarına kadar kendi imkanlarıyla direnen Karapapaklar, Osmanlının savaştan çekilmesiyle durumun daha da kötüleştiğini görüp, yeniden Osmanlı devletinden yardım istediler. Bu sefer 9. Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa ile 5 Kasım 1918 yılında görüşen Kepenekçi Emin Ağa, Türk Ordusundan yardım sözünü aldı. Fakat, Yakup Şevki Paşa Emin Ağa’ya, bölgede aynı amaçla kurulan Aras Türk Cumhuriyeti ve Ahıska Hükümetiyle beraber yeni bir Türk devleti kurmayı teklif etti. Böylece, 30 Kasım 1918 yılında Borçalı Karapapak Türk Cumhuriyeti, Aras Türk Cumhuriyeti ve Ahıska Hükümetinden oluşan Kars İslam Cumhuriyeti kuruldu. Daha sonra bu devlet, Cenub-ı Garbi Kafkas Cumhuriyetine ismini aldı. Fakat, maalesef bu devlet, 19 Nisan 1919 yılında İngilizler tarafından yıkılarak, üyeleri Malta adasına sürgün edildi Ancak, hem devletin ortaya çıkış zamanı, hem de faaliyetleri, bölgeyi katliam ve işgallerden korumuştur. Bugün aynı bölgelerde hala Türk ve Müslüman nüfus varsa bu, Kepenekçi Emin Ağa gibiler ve onların kurdukları devletler sayesindedir. Allah hepsine rahmet eylesin.
