Ateş Dikeni Çoktan Meyveye Durdu

Bilenler bilir ateş dikeni çiçeği ve kırmızı yemişleri Bahar mevsiminde bembeyaz açıyor. Bembeyaz açan çiçekler yaz sonunda kıp kırmızı bir görsel şölene bürünüyor. Eylül sonundan itibaren olgunlaşarak küçük mini mini tatlı, lezzetli ve kuşburnu/alıç benzeri yenilebilen hafif mayhoş meyvemsi bir yapıya dönüşüyor. Ekim ayı başlarından sonuna doğru ise tam olgunlaşarak tatlı halde yenilebiliyor. Yaprak ve meyve dökmediği için karlar altında da manzarası hoştur. Toplarken veya alırken dikkat edin dikenler batabilir.

Ateş dikeni çiçeği ve meyvesini son üç yıldır Gödene yaylasında ayrıntılı gözlemledim. Dört mevsim gelişimini yakın çekim fotoğrafladım. Eylül ayı içinde olgunlaşıp yenilebilen meyvesi yalancı sonbahar etkisiyle Ekim ayı içinde de hala yenilebilir durumda kaldı. Havalar ılıman ve iyi gidince karlar altında kalması gerekirken ateş dikeninin alıçgillerden olan minik tatlı meyveleri Ocak ayında bile yemiş olarak koparılıp yenilebiliyor.

Koyu kırmızı, kırmızı turuncu ve sarı renkli, üzüm salkımı şeklinde meyveleri olur. Meyveleri tatlıdır. Ilıman yerleri sever. Bol ışığa, az suya ihtiyaç duyar. Üzerinde geliştiği toprakta çok besin öğesi aramaz. Bahçelere tek başına ya da gruplar halinde dikilebilir. Ayrıca dekoratif çit oluşturmak için de kullanılır.

Ateş dikeni çiçeğini pek sever ve yemişini de severek yerim. İlkbahar'da inci beyazı çiçekler halinde, yaz döneminde çiçeklerin kapalı hali, Sonbaharda olgunlaşıp meyveye dönmüş durumu ve tüm Kış mevsiminde olgun bir meyve olarak dalında çektim. Karlar altında mini mini parlak kırmızı boncuklar halinde nasıl bir görünüm aldığını sosyal medyada paylaşmıştım. 2023 yılında Meram Gödene Bölgesinde endemik bitkilerden çektiğim 1200 fotoğraf karesi ile sosyal medyada 15 ayrı yazı yayınladım. Bu kapsamda Ateş dikeni çiçeğine de yer verdim. (https://www.yenihaberden.com/endemik-vatan-turkiye-14049yy.htm)

Geçtiğimiz Ekim ayında ateş dikeni çiçekleri yine meyveye durmuştu. Olgunlaşarak önce yeşil, sonra kırmızımtırak oluyor ve olgunlaşmaya doğru gittiğini gözlemledim. Meyvesi olgunlaşmış ise de henüz kıvamında ve tatlı değil, Ekim ayı ortalarında tam olgun ve yenilebilir hale gelecektir. Kuşburnu ile Alıç karışımı bir tadı var, rast gelirseniz ve hiç yememiş iseniz deneme amaçlı biraz toplayın, yıkayın ve afiyetle atıştırabilirsiniz.

Ateş dikeni (Pyracantha), gülgiller familyasına ait, yaz kış yeşil kalan çalılardandır.3 metreye kadar boylanabilir. İnce uzun ve oval yaprakları vardır. Salkım şeklinde sarımtrak ve beyaz çiçekler açar. Dikenli bir çalıdır. Meyveleri halk arasında "Köpek Elması”, "Tavşan Elması”, "Kuş Elması” olarak bilinir. Bol güneşli yerleri sever ve az suya ihtiyaç duyar. Ilıman yerleri sever. En önemli özelliği soğuğa ve kuraklığa dayanıklı olmasıdır. -15 dereceye kadar dayanabilmektedir

Bilimsel planda ise ateş dikeni olarak da bilinen Pyracantha coccinea M.Roem, Rosaceae (Gülgiller)'nin bir üyesidir. Yaprak dökmeyen, dikenli, çok yıllık bir çalı formunda olup Güneydoğu Avrupa ve Asya'ya özgü bir bitkidir. Bu türün ülkemizdeki yayılışı Tekirdağ, İstanbul, Bursa, Bolu, Zonguldak, Sinop, Tokat, Trabzon, Artvin, Konya, Ankara, Mersin ve Hatay çevreleridir. Ülkemizde köpek elması (Anonim, 2020b); ebembükü, kirkat, kuş alıcı, diken çalısı adları ile bilinmektedir. Bezelye büyüklüğünde kırmızımsı turuncu etli meyveleri sürgün üzerinde gruplar halinde olup, kış boyunca bitki dallarında kalır. Ateş dikeni bitkisinin meyvesi yenmektedir.

Ateş dikeni meyveleri; jöle, reçel, sos ve marmelat yapmak için pişirilebilmektedir. Aynı zamanda bu meyvelerin diüretik, kalp ve tonik özellikleri nedeniyle geleneksel tıpta da kullanıldığı bildirilmektedir. Kurutulan ateş dikeni meyvelerinden ve yapraklarından çay olarak faydalanılabilmektedir. Latince ismiyle Pyracantha coccinea meyvelerinin doğal antioksidan kaynağı olarak kullanılabilecek iyi bir aday meyve olduğu önemle vurgulanmaktadır. Pyracantha coccinea meyve özlerinin, toplam fenolik içeriğinin zenginliği nedeniyle güçlü bir antioksidan aktivite gösterdiği gözlemlenmiştir. Ayrıca ateş dikeni bitkisinin kırmızı renkli meyvelerinin β-karoten, likopen, likopen ile indirgenmiş glutatyon (GSH) ve yükseltgenmiş glutatyon (GSSG) miktarları bakımından oldukça zengin olduğu da açıklanmaktadır. (Ateş Dikeni Meyvesinin Bazı Biyo-Teknolojik Özelliklerinin Belirlenmesi, E. Nur Gül, Ebubekir Altuntaş, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Akademik Ziraat Dergisi 10(2): 291-304 (2021)

Ateş Dikeni çiçeği ve meyveleri yurt içinde ve dışında popüler olup, yeni yıl zamanı satılan başka bir dikenli çalı türünü süslemekte kullanılır ve bu aranjmana "kokina" adı verilir. Kızıl ateş dikeni veya bilimsel adıyla Pyracantha coccinea, Güney Avrupa, Kırım, Kafkasya, Türkiye ve Kuzeybatı İran'a endemik bir ateş dikeni türüdür. En az 16. yüzyıldan beri bahçelerde yetiştirildiği bilinmektedir. (https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Pyracantha_coccinea)

Ayrıca Güney ve Güneydoğu Avrupa, İtalya, Balkanlar, Kırım, Kafkaslar ve ülkemizde değişik rakımlarda yetişen bir bitkidir [3]. Gülgiller ailesinin bir üyesi olan ateş dikeni, yıl boyu yapraklarını koruyabilen bir bitkidir. Tıpkı çam ağaçları gibi her mevsim yeşil olan ateş dikeni, hem görünümü hem de bu özelliği dolayısıyla bahçe süsleme sanatında da oldukça sık kullanılmaktadır.

Kasım ayına girmemize rağmen ve giderek soğuklaşan havaya rağmen bu mübarek çiçeği hala kıpkırmızı görmek ve atıştırmak mümkün. Değerli kari senin de gözüne tesadüfen de olsa minik beyaz gülleri ve kırmızı meyvesi ile ateş dikeni rast gelirse koklamadan veya tadına bakmadan geçme.