Aras Türk Cumhuriyeti
Birinci Dünya Savaşının sonlarına doğru Osmanlı Devletinin, Azerbaycan ve Dağıstandaki Müslümanlara yardım etmek için, Kafkas İslam Ordusu adında Askeri birlik gönderdiğinden bahsetmiştik. Kafkas İslam Ordusu Azerbaycan’a geldiği zaman Nuri Paşa, yolarda Ermenilerin, Azerbaycan Türklerine karşı yaptıkları katliamları görüp, askerlerinin bir kısmını Nahçivan’a gönderdi. Ayrıca, Osmanlı Devleti diğer taraftan da Kars, Iğdır ve Nahçivan civarındaki Müslümanları korumak için ordusuyla buraya girdi. Kafkas İslam Ordusu Bakü yolunda zaferler kazanırken, Nahçivandaki ordu da, Ermeniler karşısında destan yazdı. Ancak ne yazık ki 30 Ekim 1918 yılında Osmanlı Devleti Mondros Mütarekesini imzalayarak savaştan çekilmek mecburiyetinde kaldı. Mütareke şartlarına uygun olarak Osmanlı Devleti Kafkaslardaki bütün ordusunu 1914 yılındaki sınırına çekti.
Osmanlını bölgeden çekilmesinin sonra Ahıska Türkleri ile Kars, Iğdır ve Nahçivan da yaşayan Müslüman Türklerin, Ermeni ve Gürcülerin katliamlarına maruz kalacağı artık kesinleşmişti. Sırf bu sebepten buradaki Müslümanlar, Osmanlı Devletinin desteğiyle kendi devletlerini kurma yoluna gittiler. İlk olarak 29 Ekim 1918 tarihinde Gürcistan sınırları içersinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde Ahıska Hükümet-i Muvakkatasını (Ahıska Geçici Hükümeti) kuruldu. Hemen ardından ise 3 Kasım 1918’de şimdiki Ermenistan’ın bir kısmı, Iğdır ve Nahçivan’ın tamamını içine alan Aras Türk Cumhuriyeti kuruldu. Bu devlet aynı zamanda Anadolu topraklarındaki kurulan ilk Cumhuriyet olma özelliğini taşıyor. Bundan iki gün sonra 5 Kasım 1918’de daha sonra ismi Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti olacak olan Kars İslam Şurası kuruldu.
Başkenti Nahçivan olan Aras Türk Cumhuriyeti’nin arazisi 16.000 kilometrekare, nüfusu ise 1 milyona yakındı. Emir Bey Ekberzade başkanlığında kurulan Aras Türk Hükümetine 6 üye seçildi. Bunlar:
Savunma Bakanı – İbrahim bey Cahangiroğlu
Maliye Bakanı - Gambar Ali bey Benanyari
Mülkiyet Bakanı- Bekir bey Rızazade
Dışişleri Bakanı – Hasan ağa Safazade
Adalet Bakanı – Muhammed Beyzade
Şeyhülislam – Mirza Hüseyin Mirza Hasanzade ve Müftü Ekit Efendi’den ibaretti.
Aras Türk Cumhuriyeti kurulduktan hemen sonra mevcut durum da göz önünde bulundurarak askeri teşkilatlanma yoluna gidildi. Devletin sınırları içerisinde bulunan bütün şehir, köy ve kasabalarda gönüllü birlikler oluşturuldu. Bu birliklere, Aras Türk Cumhuriyetinin askeri müşaviri tayin edilen, Halil Beyin başkanlığını Kafkas İslam Ordusundan geri kalan küçük bir askeri birlik tarafından eğitim verildi. Gönüllülerden oluşan bu birlikler, misli görülmemiş mücadele ile bölgeni büyük ölçüde Ermenilerden korudular. Buna rağmen İngiliz destekli ermeni birlikleri 1919 yılının Mart ayında Aras Türk Cumhuriyetini yıktılar. Ancak Nahçivan halkının direnişi ve daha sonra askerleriyle yardıma gelen Kazım Karabekir Paşa, Ermenilerin bu bölgeyi alma rüyasına tamamen son koydu. Ardından Sovyet Rusya’sıyla imzalanan “Kars Anlaşması”yla bölgenin güvenliği tamamen sağlanarak, Nahçivan Türkiye’nin garantörlüğüne geçti. Bu anlaşma hala geçerliğini koruyor. Bu yüzden 1990’ların başında Karabağ’ı işgal eden Ermenistan, Nahçivan’ı alamadı.
Aras Türk Cumhuriyeti’nin ömrü çok kısa olması rağmen bölgeni işgal ve katliamlardan kurtarmıştı. Bugün Iğdır ve Nahçivan hala Türk toprağıysa bu Aras Türk Cumhuriyeti sebebiyledir. Allah bu dava için can veren tüm şehitlerimize rahmet eylesin.
