Ruslara Karşı Direnişin Sembolü Gence Hanı Cevat Han
1722 yılında Ruslar, Safevilerin zayıflığından istifade ederek Azerbaycan’a üzerine hücuma geçerek, Hazar denizinin batı kıyısını işgal ettiler. Fakat, Nadir Şahın yönetimi gelmesinden sonra Afşar Orduları Rusları, Azerbaycan’dan tamamen çıkardı.
1745 yılında Nadir Şahın suikastla öldürülmesinden sonra Azerbaycan’da iç çekişmeler başladı. Eskiden eyalet olan bölgeler, her biri bağımsız devlet olarak hanlıklara ayrıldı. Bu karışıklığı fırsat bilen Ruslar, yeniden Azerbaycan’ı işgal etmek için harekete geçtiler. Her ne kadar Azerbaycan’ın güneyinde yönetimi ele alan Ağa Muhammed Şah Kaçar, Azerbaycan’ı birleştirmek için harekata başlasa da, 1797 yılında suikastla öldürülmesinden sonra bu iş yarım kaldı. Artık Azerbaycan Hanlıkları Ruslara karşı savunmasızdı.
Ruslar, hanlıklar arasındaki çekişmeleri maharetle kullanıyor ve hanlıkları bir birine düşürerek birer-birer yutmaya çalışıyordu. Bunu gören Gence Hanı Cevat Han, Ruslara karşı Azerbaycan, Gürcistan ve Dağıstan hakimlerini ittifaka çağırdı. Cevat Hanın ortaya attığı Kafkasya’da kurulacak Rus karşıtı bu ittifak, Rusya’nın Kafkasya planlarını boşa çıkaracaktı. Cevat Hanı bunu bir nebze olsa başarmıştı. Karabağ ve Şeki Hanları ile Gürcü Prensi bu ittifaka katıldılar. Bunu gören Ruslar ilk hedeflerinden birisi Gence Hanlığı ve Cevat Han oldu.
Kafkasya’daki Rus Orduları Komutanı General Sisyanov, Tiflis’ten Cevat Han’a mektuplar yazarak onu, Rus Çarlığının egemenliği altına girmesine çağırıyordu Ayrıca bununla da kalmayarak, sadakatini ispatlamak adına oğlu Uğurlu Hanı da Tiflis’e göndermesini istiyordu. Cevat Han bu talebe şiddetle karşı çıktı.
Sisyanov, Cevat Hanı kendi tarafına çekemeyeceğini anlayınca, 22 Kasım 1803 yılında Gence Hanlığı üzerine hücuma başladı. Cevat Han, Ruslara karşı kurduğu ittifaktaki müttefiklerinden, Azerbaycan’ın diğer hanlıklarından ve Güneydeki Feteli Şah Kaçardan yardım istese de, Cevat Hanın yardımına kimse gelmedi.
Ruslar tarafından Aralık ayında kuşatılan Gence şehri, güçlü top atışlarına maruz kaldı. Gencedeki evler, tarihi ve bir çok bina yerle yeksan oldu. Cesetlerin çoğalması ve Gence’ye giden su borularının cesetle dolmasından dolayı, halk arasında bulaşıcı hastalıklar başladı. Buna rağmen Cevat Han teslim olmadı. Sisyanovun, Cevat Hana gönderdiği teslim mektuplarına Gence hanı aynı cevabı veriyordu: “Gence’ye ancak benim cesedimi çiğneyerek girebilirsin.”
Rusların büyük ordusuna karşı kahramanca direnen Cevat Han, şehirdeki Ermenilerin ihanetine uğradı. Kale kapılarını Ruslara açan Ermeniler, Cevat Hanı zor durumda bıraktı. En sonunda kale burçlarını alan Ruslar şehri girmeye başladı. Kanının son damlasını kadar savaşan Cevat Han, savaş meydanında oğlu Hüseyinkulu Han ile birlikte 4 Ocak 1804 yılında şehit oldu.
Cevat Han, şahadetiyle kendisinden sonra gelecek kuşaklara ilham oldu. Hem 1918, hem de, 1991 yılında Ruslardan aldığımız bağımsızlıkta Cevat Han, Ruslara karşı verdiğimiz mücadelenin sembolü olmuştur. Allah rahmet eylesin.
