İslâm’ın Sanata Bakışı

İslam dini, sanata, güzelliğe ve insanın sanatı geliştirme gayretlerine karşı değildir. Burada nihâi güzellik, Allah'a aittir. Allah'tan başka ilah olmadığı inancından yola çıkıldığında Müslüman sanatçı, doğadaki hiçbir şeyin Allah'ı temsil edemeyeceğini bilir. Bundan dolayı Müslüman sanatçı soyut (irreel) resme yönelerek, varlıkta Aristo çizgisindeki mimesis/taklitçilik anlayışını değil bir nevi doğanın doğa olmayana (non-nature) çevrilmesi olan stilizasyonu tercih etmiştir. Örneğin insana, bir çiçek gibi stilize edilmek suretiyle doğa dışı bir nitelik kazandırılmıştır. Biz bunun örneğini minyatür sanatında daha açık ve net olarak görebiliriz. Bu nedenle Müslüman sanatçılar çok sevmelerine rağmen hiçbir zaman Hz. Peygamber’in (a.s) -minyatür üslûbunda bile olsa- ne temsiline ve ne de tasvirine gitmişlerdir. Örneğin, ‘Gotik’ bir üslûpla yapılmış kiliselerin cephesi Hz. İsa ve Meryem resimleriyle süslenirken, camilerde ise kıble tarafı nebati tarzda süslemecilik ve hüsnü hat sanatı örnekleri dışında boştur. Camilerin hiçbir tarafında canlı figüre rastlamak mümkün değildir.

İslam sanatı soyuta ve boşluğa yönelmiştir. Bunun sebebi, Yüce Allah’ı yaratılmış varlıklardan tenzih etmektir. Allah'ın zâtını bilmek, mutlak gayb âleminin konusu olmasından dolayı, O’nun görsel olarak ifade edilmesi imkânsızdır. Çünkü Yüce Allah, hem mutlak ve hem de uludur. Allah'ın olgular âleminden bir misalle -ki, O'nun bir misli, bir dengi, bir benzeri yoktur- mutlak manada belirli bir formla somutlaştırılması mümkün değildir. Çünkü Allah’ın el-Bâkî oluşu, bunu engeller. Müslüman sanatı bir kâinat görüşünden ortaya çıkmıştır. Batı sanatı, satıhtan derinliğe, tecritten gerçeğe doğru ilerlerken, İslam sanatı ters bir yol tutmuş, derinlikten satha, gerçekten tecride yükselmiştir. İslam kelamcılarının savunduğu gibi, kâinatta sırf kendiliğinden bir şekil ve sûret yoktur, yalnız Allah dâim ve bâkidir. Tamamen Müslüman sanatkârların kendi yorum ve üslûbu olan soyut forma dayalı sanat anlayışı, Kur'an'da geçen şu âyete dayanır: “Yeryüzünde bulunan her canlı yok olacaktır. Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin zâtı bâki kalacaktır.” (55/Rahman 26-27). Bu sebeple Müslüman sanatçılar elinde üretilen her sanat eseri; mimariden minyatüre, hat sanatından tezhibe, ciltçilikten her türlü süslemecilik üslûbuna varıncaya kadar, yüceliği ifade eden bu "boşluk ya da sonsuzluk” inancıyla simgeleştirilmiştir. Bunun anlamı, insanın kendisi ile yaratıcısı arasındaki sınırı açıkça vurgulayarak, mutlak güzelliğin görünen âlemdeki içkinliğine dikkatleri çekmektir.

Sonuç olarak, her türlü güzelliğin yaratıcısı olan ve güzeller güzeli Rabbimiz, insanın yaptığı her işte bir güzellik ister. Hz. Peygamberin söylemiyle ifade etmek gerekirse; "Allah her şeyde güzelliği zorunlu kılmıştır.” (Müslim, “Sayd” 57; Ebû Dâvud, “Ezâhi” 2; Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 123,124, 125). Bu güzellik, insanı kötü tutku ve alışkanlıklardan arındırır. Bundan dolayı Müslüman sanatçı her türlü sanatsal faaliyeti icra ederken ahlaki güzelin peşinde koşar. Bu güzelliğin içerisine; söz, davranış, hareket, gülümseme, düşünce, sinema, tiyatro, resim vb. gibi her türlü estetik kaygı taşıyan sanat eseri girdiği gibi; marangozluk, demircilik, ayakkabıcılık, dokumacılık, duvarcı­lık gibi insan ve toplum hayatının ihtiyaç duyduğu tüm zanaat alanları da girer. İnsan yaptığı her türlü işi sağlam yapmalı ve sanatında tevhit, helal-haram, estetik ilke ve ahlaki değerleri göz ardı etmemelidir. Allah'ın mükemmel olarak yarattığı kullarından mükemmel düzeyde sanatsal faaliyetler beklenir.