Kuranı Kerimde Edebi Sanat Örnekleri

Yüce kitabımız Kuranı Kerim, her yönüyle mucizedir. Hem okunuşu, hem de içinde gizlenen manası ile hiçbir kitapla kıyaslanamayacak örnekler barındırır. Edebiyat öğretmeni olmam dolayısıyla Kuranı kerimin mealini okurken o kadar çok hayran kalıyorum ki bir de ah yeterli düzeyde Arapça bilgim olsa da Arapçasını okurken kelime kelime kendim anlamını çıkarsam diye dua edemeden geçemiyorum.

Sanatların en güzelini en büyük sanatkâr (Allah cc) icra eder hiç şüphesiz. Diğerleri onun bir kopyası, numunesi hükmündedir. Örneğin Nur suresi 35.ayetinde Rabbim öyle bir betimleme yapar ki hayran olmamak elde değil: “Allah göklerin ve yerin nûrudur. Onun nûrunun misali, içinde kandil bulunan bir kandilliktir. Kandil bir cam içindedir, cam inciyi andıran bir yıldızdır; (bu kandil) doğuya da batıya da ait olmayan, yağı neredeyse ateş dokunmasa bile ışık veren mübarek bir zeytin ağacından yakılır. Nûr üstüne nûr. Allah nûruna dilediğini kavuşturur. Allah insanlar için misaller veriyor, Allah her şeyi hakkıyla bilmektedir.”

Adiyat suresinin ilk 5 ayetinde at nedir sorusuna en güzel sıfatları vererek dönemin en önemli savaş hayvanını betimlemiş: “Yemin olsun nefes nefese koşanlara. Sonra çakarak kıvılcım saçanlara. Sabahleyin ansızın baskın yapanlara. Derken o sırada tozu dumana katanlara. Peşinden orada bir topluluğun ta ortasına dalanlara ki!..”

Benzetme amacı olmaksızın bir sözün, başka bir sözün yerine kullanılmasına mecaz-ı mürsel denir. Bu söz sanatta iki sözcük arasında parça-bütün, genel-özel, iç-dış, yazar-eser ya da başka bir çağrışım ilişkisi bulunur. Burada iki sözcük arasında herhangi bir yönden benzerlik ilişkisi söz konusu değildir.

“Yedi göğü birbiriyle tam bir uygunluk içinde yaratan o’dur. Rahmanın yaratışında hiçbir uyumsuzluk göremezsin. Gözünü çevir de bir bak, bir bozukluk görebiliyor musun? Sonra gözünü tekrar tekrar çevir de bak; (kusur arayan) göz aradığını bulamadan bitkin olarak sana dönecektir.” Mülk 3-4 kusur arayan göz parça bütün ilişkisi ile kişi yerine kullanılmış.

“Yüzünüzü Mescid-i Haram tarafına çeviriniz” Bakara 144 Burada yüzden maksat bütün vücuttur.

Konuşturma, söyletme anlamına gelen intak, edebiyatımızda kişileştirilen varlıklara, hayalî yaratıklara söz söyletme, onları konuşturma sanatıdır. Teşhis ve intak sanatına şu iki örnek verilebilir:

Nihayet Karınca vadisine geldiklerinde, bir karınca şöyle dedi: “Ey karıncalar! Yuvalarınıza girin; aman, Süleyman ve ordusu farkına varmadan sizi ezmesin!” Neml 18

“Çok geçmeden hüdhüd gelip dedi ki: Ben, senin bilmediğin bir şeyi öğrendim. Sebe’ halkından sana kesin bir bilgi getirdim. Onları bir kadın hükümdarın yönettiğini gördüm; kendisine her imkân verilmiş; bir de muhteşem tahtı var. Ancak onun ve halkının Allah’ı bırakıp güneşe taptıklarını da gördüm. Şeytan onlara yaptıklarını güzel göstermiş, böylece onları yoldan alıkoymuş bu yüzden doğru yolu bulamıyorlar.(Şeytan bunu) göklerde ve yerde gizli olanı açığa çıkaran, gizlediğinizi ve açıkladığınızı bilen Allah’a secde etmesinler, diye yapmış. Oysa büyük arşın sahibi olan Allah’tan başka tanrı yoktur.” Neml 22-26

Akis: Cümlenin bir kısmının takdim, diğer kısmının tehir edilmesi, sonra da tehir edilen cümlenin takdim, takdim edilen cümlenin tehir edilmesine denir. Akis kelimesinin sözcük anlamı geri dönme, yansımadır. Edebiyatta ise bir mısra içinde anlamlı bir ifadenin ters çevrilip, yine anlamlı bir ifadeye dönüştürülerek yerleştirilmesiyle yapılan sanattır.

“Onlar sizin elbiseniz, siz de onların elbisesisiniz.” Bakara 187

Tekrir: Tekrar etme, yeniden söyleme anlamına gelen tekrir, bir yazıda, bir şiirde sözü veya kavramı anlatımı pekiştirmek amacıyla sık sık tekrar etme sanatıdır.

“O hâlde, Rabbinizin hangi nimetlerini yalanlıyorsunuz?” Ayeti Rahman suresinde tam 31 defa tekrarlanmıştır.

Aliterasyon: Bir şiirde ya da düzyazıda ahenk yaratmak amacıyla aynı ses ya da hecenin yinelenmesine denir. Nas Suresinin 5.ayetini aliterasyon sanatına örnek verebiliriz.
“Ellezi yuves visu fi sudurin nas”, burada “س“ (se) sesinin yinelenmesi ile bir ahenk oluşturulmuştur.

Burada her sanattan birer ikişer örnek ancak verebildik. Yüce kitabımız öylesine mükemmel ki sanatın da en muhteşem örneği yine kendisinde mevcut. Çünkü biliriz ki bu muciz kelam yaratılmışa değil her şeyi yoktan var eden yüce yaratıcımıza ait. Bu haftalık virgül koyalım. Haftaya aynı konuda Rabbim nasip ederse görüşmek temennisiyle. Hakkı okuyan ve hakkı anlayanlardan olmak duasıyla.