Bulanık Mantık
*İnsan, yaşadığı ülke ve buna bağlı olarak ilişkileri sonucunda, algıladığı dünyaya farklı gözlerle bakar. İnsanlar doğasında var olan birtakım karmaşık ve anlaşılması zor tutum, davranışlar sergiler. Algılanan ölçüde karar verir ve anladığı kadarıyla yorum yapabilir. Bu davranış biçimleri, inişli çıkışlı evreler yaşanmasına ve çoğu zaman net kestirimler yapamama durumların oluşmasına nedendir. Kesinliğe yakın çokça seçenek artınca, oluşan durumlar sadece sayısal ifadelerle açıklanamaz. Bu problem, tatmin edilecek kararların alındığı mekanizmalarının oluşmasını sağlayan sistemleri bulma arayışına mecbur kıldı. Belirsiz düşünce ve karar verme yeteneğinin yapay zekâ teknolojisiyle birleştiği nokta, bulanık mantık sistemlerini ortaya çıkardı. İnsanların karmaşık akıl yürütme biçimi, onları taklit edebilen ve aynı onlar gibi öğrenip karar verebilen bilgisayarlara aktarıldı. İnsanlığın doğal deneyimleri ve yetenekleri bilgisayarın matematiksel sistemiyle birbirine yaklaştıkça kesinliğe yakın durumlar açıklanabilir hale geldi. Bulanık mantık, derecelendirme yaparken big data gibi yapay zekaya dayalı iş zekası uygulamalarını kullanıp işlenmiş veriyi oluşturdu. Bulanık mantığın asıl amacı, anlamlı bilgiyi kullanarak insan düşüncesine yakın modelleme biçimleriyle denetim ve karar verme süreçleri oluşturmaktır. Yazılım ve bilişim araçlarıyla desteklenip zenginleştirildiği takdirde bu tarz akıllı sistemler, hem veriyi işleyip hem de kontrol ya da karar verme süreçlerini aynı anda yapabilecek kapasiteye sahip.
**Bulanık mantık, klasik mantık gibi çalışmaz. Bilgisayarlarda görülen ikili çalışma sistemi gibi değildir. Etinizin nasıl pişmesini arzu edersiniz? Şeklinde garson tarafından gelecek bu tarz bir soruya cevap olarak, kesinlikle 67 derecede pişmiş olsun şeklinde bir cevap vermeyiz. Bulanık mantık ilkelerinde tamamen doğru ya da tamamen yanlış değerler yoktur. Bunun yerine yanlışa veya doğruya yakın kısmen doğru, kısmen yanlış gibi kesin olmayan belirsiz seçenekler de işin içine dâhil edilir ve belli kurallar çerçevesinde derecelendirilir. Bulanık mantık uygulamaları ile klasik mantık ilkelerinde bulunan ve kesinlik bildiren alternatifler esnetilir. Böylece daha belirsiz durumları da kapsayan modeller aracılığıyla alternatifler çoğaltılır ve değişkenler belli kurallar ışığında derecelendirilir. Kesin olmayan, birbirleriyle çelişkili ve muğlak gözüken değişkenlere ilişkin karmaşık ve çok boyutlu problemlerin çözümü ve yönetilebilir hale gelmesi hedeflenir. Anlaşılması zor gözüken değerler, veri gecikmelerinde kullanıldığından dolayı kesin girdilere ulaşmanın mümkün olmadığı doğrusal olmayan durumlarda güçlü olasılıklara ve tahminlere dayalı matematiksel modeller sunabilirler. Bulanık mantığın bilgisayar yöntemlerine aktarılması sonucu oluşan soft computing esnek hesaplama kavramı 1991 yılında çamaşır makinelerinde uygulandı. Çamaşırların ne kadar ağır olduğu, kirlilik oranı, niteliği, suyun sıcaklığı, kullanılan temizlik ürünlerinin çeşitliliği ve yıkanılacak ürünün cinsi gibi değişkenler dikkate alındıktan sonra makine, en uygun optimizasyonda otomatik olarak yıkamaya başlıyordu. Böylece algoritma desteği ve sensörler sayesinde insan müdahalesine gerek kalmadan makinenin belirlediği değerlere göre yıkama yapılarak zaman ve maliyet tasarrufu sağlandı.
***Dünyanın en gelişmiş metro ağına sahip Japonya’da trenlerin işleyişi ve kontrolü bulanık mantık denetleyicileri sayesinde yapılmıştır. Böylece dünyanın en hızlı trenlerinde yapılan seyahatlerde yolcular en ufak bir sarsıntıyı hissetmeyecek şekilde rahat ve huzurlu bir ortamda yolculuk yapabiliyorlar. Japonya bulanık mantıkla ilk tanışan ülkelerden birisidir. Tanıştığı andan itibaren büyük bir bilim kadrosuyla sıkı çalışmalar yaparak kısa bir süre içerisinde bulanık mantık teknolojisiyle desteklenmiş elektronik cihazlar üretmeyi başarmıştır. Böylece çok daha iyi odaklanabilen ve net görüntü sağlayan videolar ve fotoğraf makineleri üretebilmiştir. Daha sonra dünya genelindeki birçok ülkede yaygınlaşan bulanık mantık uygulamalarıyla birlikte entegre olmuş televizyon ve beyaz eşya gibi birçok cihaz üretilmiştir.
Bulanık mantık uygulamaları gelişen dijital çağda gittikçe kullanım alanı yaygınlaşan internet ortamındaki karakter ve el yazısı tanıyan teknoloji, kalp pillerinin üretimi, kronik ve yaşlı hastalarda acil durum tespiti, çeşitli ev aletleri, aydınlatma sistemlerinin ortama göre ayarlanması, bilgisayar sistemlerinin soğutulması, uzay ve havacılık sektörü gibi alanlarda uygulanmaktadır. Aynı zamanda deniz arama kurtarma çalışmaları sırasında kullanılacak insansız helikopterlerin kontrolü ve uçaklarda arızalı olan parçanın tespiti yapılırken de bulanık mantık denetleyicilerinden yararlanılmaktadır.
****Sonuç olarak; İletişim çağımızın bir parçası olarak düşünme ve akıl yürütme biçimlerimizi geliştirip yön veren buluşlar sayesinde insan hayatını kolaylaştıran birçok yapay zekâ odaklı bulanık mantık teknolojileri şüphesiz hayatımızda olmaya, bilişim ve yazılım algoritmalarına dayanan güncel modellerle hayatımızı daha da zenginleştirmeye devam edecektir. Düşüncenin sınırlarını zorlayarak çift taraflı kesin ifadelerle birlikte esnek aralıklı belirsiz ifadelerini bir arada kullanılmasını bir disiplin haline getiren bulanık mantık uygulamalarıyla, akıl yürütme dünyamızı çok boyutlu ve dinamik hale getirdik ve gelecekte kesinlikle daha fazlasını da yapacağız.
