Dünyada helal sertifikasyona duyulan ihtiyaç
Dünyada Müslüman olmayan coğrafyalarda helal gıda konusunda ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunları ortadan kaldırmak için gayri müslim ülkelerde Müslümanlar bir araya gelmişler ve helal gıdaya nasıl ulaşırız diye kafa yormuşlar ve uğraşların sonucu olarak da helal sertifikası fikri ortaya çıkmıştır.
Buna göre ilk helal şartları kendilerine göre oluşturmaya başlamışlar. Bunlardan birisi Kuzey Amerika İslam Kurumu (Islamic Society of North America, ISNA) Kanada’da yaşayan Müslümanların 1963 yılında bireysel gayretleri sonucunda kurmuş oldukları bir sivil toplum kuruluşu (STK) olup günlük hayatlarını ilgilendiren konularda çalışmalar yapmak ve yapmaya devam etmek için kurulmuştur. Bu STK’nun çalışmaları meyvesini vermeye başlamış olup Amerika ve Kanadalı Müslümanlar ilk olarak helal standartlarını saptayarak belgelemiş ve bu alanda yeni çalışmalar yapmak üzere faaliyete geçmişlerdir.
Müslüman devletler açısından helal sertifikası ilk Malezya’da gündeme gelmiş. 1970 yıllarda Malezya’da gıda üretiminin büyük çoğunluğu gayrimüslimlerin eline geçmiş. Böyle olunca halk üreticilerden gıda maddelerinin helal olması yönünde bir baskı kurmuş ve helal belgesi talep etmiştir. 1974 yılında Malezya da ilk helal sertifikalı ürünler üretilmeye başlanmıştır.
Devlet bazında 1978 yılında Singapur, 1983 yılında da Avusturalya’da helal sertifikası verilmeye başlanmış. Bu iki ülkeye baktığımızda gayrimüslim olmalarına rağmen neden helal sertifikalı ürünler üretme gereği duymuş olabilirler. Çünkü olay tamamen ticari. Özellikle Avusturalya kırmızı et konusunda İslam ülkelerine ürünlerini pazarlamak için helal sertifikasını almak zorunda kalmıştır.
Burada yeri gelmişken hemen şunu söylemek istiyorum; Türkiye’de üretici firmalara helal gıda sertifikası tamamen isteğe bağlı veriliyor. Zorunlu değil. Bunu zorunlu kılacak olan biziz, yani halk. Eğer bu halk biz tükettiğimiz ürünlerde helal belgesini görmek istiyoruz derse, üreticiler de devlette bu konuya ilgisi kalmayacaktır. Markette gittiğinizde peynir alırken sorun, bu peynirin helal sertifikası var mı diye. Kasaptan et alırken sorun bu etin helal sertifikası var mı diye. Eğer bu tip yoğun bir sorgulama ve istek olursa ister istemez firmalarda kendilerini ona göre yönlendirecek, ona göre pozisyon alacaktır. Bizler eğer helal ürün tüketmek diye bir derdimiz olursa piyasa da ona göre şekillenecektir. Örneğin a tavuk firması helal üretim sertifikası ile ürettiğini belgeliyorsa bizde halk olarak helal tavuk tüketmek istiyorsak o a firmasının tavuğunu tüketeceğiz. B ve C firmaları helal sertifikalı olmadığı için piyasada ürünleri tüketilmeyecek. Piyasada fazla satış yapamayacak. Firmalar para kazanmak için kurulmuştur. O firmada ayakta kalmak kar temek için mecburen helal sertifikası almak zorunda kalacaktır ve oda ona göre pozisyon alacaktır. Avusturalya örneğinde olduğu gibi, nasıl bir devlet helal sertifikasının alınması için, şirketlerine helal belgesini zorunlu kılıyorsa bizim de iç piyasada satış yapan firmalarımız, ayakta kalmak, kar elde etmek için bu sertifikasyon işine gireceklerdir. Ticaretin kuralı bu. Müşteri memnuniyeti… Helal tüketim bilinciyle iyi bir helal müşterisi olalım ki helal üreticiler artsın…
Devlet bazında baktığımızda Helal sertifikalanma işinin öncülüğünü Malezya ve Endonezya gibi ülkeler yapmaktadır. Bu ülkeler, Helal standartları ve şartnameleri oluşturmuş; devlet olarak bu işe sahip çıkıp ithal ettiği ürünler kendi şartnamelerine uygun davranan devletlerden yapmaktadır. Ayrıca, Malezya’da Devlet Üniversiteleri bünyesinde helal ürünler araştırma enstitüleri kurulmuş burada, helal gıda üretimi ile ilgili bilimsel ve teknik çalışmalar yapmaktadırlar. Merkezi Endonezya’nın başkenti Jakarta’da 2002 yılında kurulan Dünya Helal Konseyi (World Halal Council, WHC) bugün 60’a ulaşan ülkeden üyeye sahip olan bir çatı kuruluşudur. Bu kuruluşun bütün üyelerce benimsenmesi için hazırladığı helal Standartları mevcuttur. Buraya üye olan her kuruluş, tüzük gereği birbirlerini akredite etmektedir. Bununla birlikte üye ülkelerin kendilerine mahsus standartları da bulunmaktadır.
Dünya Helal Vakfı (World Halal Foundation, WHF) Malezya merkezli uluslararası çatı kuruluşu niteliğinde olan diğer bir kuruluştur. Hedefi, Birleşmiş Milletlerin akredite ettiği bir kurum oluşturmak ve dünya ülkeleri arasında ortak bir “Helal-ISO” ve helal gıda standardı hazırlamaktır. Malezya, helal gıda sertifikasyonu konusunda öncü bir ülkedir. Malezya’da helal gıda çalışmaları devlet kuruluşu olan İslam Kalkınma Bölümü (JAKIM) tarafından yürütülmekte olup uluslararası ölçekte sertifikasyon yapmaktadır. Yine Malezya merkezli Dünya Helal Forumu (World Halal Forum) adı altında bir başka kuruluş daha vardır. Bu kuruluş da kendisinin çatı kuruluşu olduğunu iddia etmektedir. Bu kuruluşunda oluşturduğu dünya helal standartları mevcuttur. Malezya’nın akredite ettiği ülkeleri kendi üyesi olarak kabul etmekte olup yaygın bir çalışma ağına sahiptir. Bu kurum daha çok helal sertifikalı ürünlerin pazarı ile meşgul olmaktadır. Bu durum dünyadaki Helal Sertifika kuruluşlarının bir dağınıklık içinde olduğunu göstermektedir.
Burada İslam ülkelerinin birlik ve beraberliği yine önem kazanıyor. Ortak bir sertifikasyon kuruluşuna ihtiyaç duyulmaktadır. İşte tam da bu ihtiyaca binaen helal konusunda Ortak bir standardizasyon dilinin ve belgelendirme sisteminin tesis edilmesi amacıyla İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) çatısı altında olan İslam Ülkeleri Standartlar ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC) SMIIC kurulmuştur.
İslam işbirliği teşkilatı, Birleşmiş Milletlerden sonra en büyük ikinci örgüttür. Dört Kıtada 57 üye ülke mevcuttur, 25 Eylül 1969’da kurulmuştur. 2 milyara yakın nüfusu ile İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) çok büyük bir güçtür. Fakat bu gücünün farkında değildir. İslam ülkeleri en azından bir helal belgesi standardı konusunda bir araya gelebilmiş ve ortak bir çatı oluşmuştur.
57 İslam ülkesinden 44’ü SMIIC Üyedir. Ayrıca SMIIC’in 3 de gözlemci ülkesi bulunmaktadır. İslam Ülkeleri Standartlar ve Metroloji Enstitüsünün (SMIIC) Merkezi İstanbul’dadır. İdari ve teknik personelin önemli bir kısmı Türk vatandaşıdır. Bütçesinin %40’ı Türkiye tarafından karşılanıyor
İstanbul’da gerçekleştirilen SMIIC 4. Yönetim Kurulu toplantısında teknik komitelerin sekreterliklerinin ataması yapılmış ve söz konusu komitelerin çalışma usul ve esaslarını gösteren direktifler kabul edilmiştir. Buna göre oluşturulan teknik komiteler şu aşağıdadır.
•TC-1: Helal Gıda konuları
•TC-2: Helal Kozmetik konuları
•TC-3: Hizmet yeri belgelendirme konuları
•TC-4: Yenilenebilir Enerji
•TC-5: Turizm ve ilgili Hizmetler
•TC-6: Tarımsal Faaliyetler
•TC-7: Ulaşım
•TC-8ve9: Deri ve Tekstil
•TC-10: Helal Tedarik Zinciri
Bununla birlikte akreditasyon, metroloji ve finans komitesi de kurulmuştur.
OIC/SMIIC Standartları
OIC/SMIIC 1: 2019 Helal Gıda için Genel Kurallar
OIC/SMIIC 2: 2019 Uygunluk Değerlendirmesi- Helal Belgelendirmesi Yapan Kuruluşlar için Kurallar
OIC/SMIIC 3: 2019 Uygunluk Değerlendirmesi – HUDK’ları Akredite Eden Helal Akreditasyon Kuruluşları için Kurallar
OIC/SMIIC 4: 2018 Helal Kozmetikler- Genel Kurallar
OIC/SMIIC 6: 2019 OIC / SMIIC 1'in Helal yiyecek ve içeceklerin hazırlandığı, depolandığı ve servis edildiği yerlere uygulanması için özel şartlar
OIC/SMIIC 9: 2019 Helal Turizm Hizmetleri- Genel Kurallar
OIC/SMIIC 17-1: 2020 Helal Tedarik Zinciri Yönetim Sistemi- Bölüm 1: Taşımacılık- Genel Gereksinimler
OIC/SMIIC 17-2: 2020 Helal Tedarik Zinciri Yönetim Sistemi- Bölüm 2: Depolama- Genel Gereksinimler
OIC/SMIIC 17-3: 2020 Helal Tedarik Zinciri Yönetim Sistemi- Bölüm 3: Perakendecilik- Genel Gereksinimler
OIC/SMIIC 18: 2021 Helal Kalite Yönetim Sistemleri – Gereklilikler
OIC/SMIIC 22:2021 Helal Yenilebilir Jelatin – Gereklilikler ve Test Metodları
OIC/SMIIC 23:2023 Helal Hayvanların Beslendiği Yemlere İlişkin Genel Gereklilikler
OIC/SMIIC 24: 2020 Gıda Katkıları ve Helal Gıdaya Eklenen Diğer Kimyasallar için Genel Gereklilikler
OIC/SMIIC 33: 2020 Uygunluk Değerlendirmesi- Helal Ürünler için Belgelendirme Şema Örneği
OIC/SMIIC 34: 2020 Uygunluk Değerlendirmesi- Helalle İlgili Faaliyetlerde Yer Alan Kişilerin Belgelendirmesini Yapan Kuruluşlar için Genel Gereklilikler
OIC/SMIIC 35: 2020 Uygunluk Değerlendirmesi- Helal Deneylerini Yapan Laboratuvarların Yeterliliği için Genel Gereklilikler
OIC/SMIIC 36: 2020 Uygunluk Değerlendirmesi- Helal Amaçlı Yeterlilik Deneyleri için Genel Gereklilikler
OIC/SMIIC 37: 2022 Hayvan Derisi, Kemiği ve Kıllarının Helal Ürünlerde Kullanımına ilişkin Genel Kılavuz
OIC/SMIIC 50-1: 2022 Helal Eczacılık Ürünleri – Bölüm 1: Genel Gereklilikler
OIC/SMIIC 57: 2022 Uygunluk Değerlendirmesi – Helal Amaçlı Yeterlilik Test
