Mâlumunuz olduğu üzere 5510 sayılı Kanun, 01.10.2008 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiş ve sosyal güvenlik dünyasındaki yerini almıştır.
Sigortalı sayılmayanlar, Kanun’un 6 ncı maddesinde düzenlenmiştir.
Gerçek kişi işverenin yanında ücretsiz olarak çalışan eş sigortalı sayılmamaktadır. Bu hüküm eşin sigortalı olamayacağı anlamına gelmemektedir.
Eş, eğer ücretsiz çalışıyor ve sigortalı olma yönünde bir irade beyanını da ortaya koymuyorsa, bu kişinin Kanun kapsamında sigortalı sayılmasına imkan bulunmamaktadır.
Eş, eşine ait işyerinde ücretli ve sigortalı olarak çalışabilir. Bunda da bir engel yoktur. Eşler arasında kadın ya da erkek olma yönünden de bir ayrım söz konusu değildir.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, tüzel kişiliklerdeki benzer hususlardır. Tüzel kişiliği olan şirketlerde şirket ortaklarının ve yönetim kurulu üyelerinin eşlerinin tüzel kişiliğe bağlı olarak sigortalı sayılmadan çalışabilmelerine imkan yoktur.
Tüzel kişilik ayrı bir kişiliğe sahiptir ve ortaklar ve yönetim kurulu üyeleri, işveren vekili konumundadırlar.
Daha açık ifade ile, şirketlerde ücretsiz çalışan eş kavramı söz konusu değildir.
Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dahil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışarıdan başka kimse katılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar arasında bir işçi-işveren ilişkisi söz konusu değildir. Buradaki durum, ailevi dayanışma içinde gerçekleştirilen bir geçim faaliyetidir ve bu şekilde çalışanlar sigortalı sayılmazlar. Aynı zamanda işveren de sayılmazlar.
Ev hizmetlerinde çalışanlar, işin niteliği gereğince sigortalı sayılmazlar. Buradaki durum, hep tartışılmaya devam etmektedir. Sürekli olarak ve belli bir ücret karşılığında bir evin temizliğini yapan bir kişinin sigortalı olmaması düşünülemez. Hizmetçiler, bebek bakıcıları, aşçılar sigortalı olarak çalıştırılmak zorundadır.
Askerlik hizmetlerini er ve erbaş olarak yapmakta olanlar ile yedek subay okulu öğrencileri sigortalı sayılmamaktadır.
Yabancı bir ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler sigortalı sayılmazlar.
Resmi meslek ve sanat okulları ile yetkili resmi makamların izniyle kurulan meslek ve sanat okullarında ve yüksek okullarda fiilen normal eğitim süreleri içinde yapılan, tatbiki mahiyetteki yapım ve üretim işlerinde çalışan öğrenciler sigortalı sayılmazlar.
Sağlık hizmet sunucuları tarafından işe alıştırılmakta olan veya rehabilite edilen hasta veya mâluller sigortalı sayılmazlar.
Memur ve Bağ-Kur statüsünde sigortalı sayılması gerekenlerden 18 yaşını doldurmamış olanlar sigortalı sayılmazlar. Bir kişinin vergi mükellefi olmasına ilişkin bir yaş sınırlaması yoktur. 18 yaşın altındaki mükelleflerin ticari iş ve işlemleri vasileri tarafından yerine getirilir. Durum böyle olmasına rağmen, 5510 sayılı Kanun 18 yaşın altındaki vergi mükellefini sigortalı olarak kabul etmemektedir.
Kamu idarelerinde ve Kanun’un ek 5 nci maddesi kapsamında sayılanlar hariç olmak üzere, tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar sigortalı sayılmazlar.Örneğin, özel kişiye ait bir fasulye tarlasında 15-20 gün çapa yapan işçiler sigortalı sayılmazlar.
Tarımda kendi nam ve hesabına çalışanlardan yani tarım Bağ-Kurlusu olarak bilinen kişilerden, yıllık kazançlarından, bu faaliyete ilişkin masrafları düşüldükten sonra kalan miktarın bir aylık tutarı, otuz günlük prime esas kazancın alt sınırından az olduğunu belgeleyen kişiler sigortalı sayılmazlar. Bu kişilerin tarımsal faaliyetleri ve ziraat odası kayıtlarının devam etmesinde bir sakınca yoktur.
65 yaşını dolduranlar, talepte bulunmaları halinde tarım Bağ-Kurlusu olmamaktadırlar.
Vergiden muaf olan esnaf ve sanatkarlardan, aylık faaliyet gelirleri, bu faaliyete ilişkin masrafları düşüldükten sonra kalan tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler sigortalı sayılmazlar.
Yabancı bir ülkede bulunup, bulunduğu ülkede o ülkenin sosyal güvenlik sistemine tabi olmak zorunda olanlar sigortalı sayılmazlar.
Yukarıda yer verdiğimiz hususlar, örneklerle müşahhas duruma getirilecek ve daha iyi anlaşılacak hususlardır. Bu konuda tarafımıza iletilecek sorular bizi gayrete sevk edecektir.