Dünyanın en uzun destanı olarak bilinen “Manas Destanı” Türk sözlü edebiyatın şah eseridir. Manas Destanı 3 bölüm ve 500 bin 553 mısradan oluşuyor. Üç bölüm sırasıyla baba Manas, oğul Semetey ve torun Seytek dönemlerini anlatıyor. Bu üç bölüm dışında, Manasa ait edilen Er Töştük ve Colay Han kısımları da vardır ki, bazı bilim adamları bunların ayrı destanlar olduğunu iddia ediyor.
Üzerinde araştırma yapan bazı bilim adamlarına göre, destana ismini veren halk kahramanı Manas’ın, 840’lı yıllarda yaşadığı düşünülüyor. Bahsi geçen olaylar ise aynı yıllarda Kırgız Devletinin Uygur, Çin ve bölgedeki diğer rakipleriyle mücadeleleridir. Destan, daha sonraki yüzyıllarda, Kırgız Türklerinin Kalmuk Moğol ve Çinliler ile olan mücadelesiyle yeniden şekillendirilmiştir.
Manas’tan bahseden ilk yazılı kaynak “Mecmu-t Tevarih” adlı eseriyle Seyfettin Molla’dır. 16. yüzyılda yazılmış eserde Manas, tarihi bir şahsiyet ve kahraman olarak gösteriliyor. Sonraki zamanlarda destan hakkında yazan kişi Kazak Çokan Valihanov’dur. Valihanov, 1856 yılında Issık göl civarına yaptığı seyahat zamanı bu destanı duymuş ve bir Rus dergisinde yayınlamıştı. Bundan sonra Kırgızlar dışında destanla ilgilenenlerin sayı artmaya başlamıştı.
Manas destanı sadece iri hacimliğiyle değil, tamamının ezbere bilinmesiyle de dikkat çekiyor. Destan, günümüzde birçok etkinlik ve festivallerde ezbere okunuyor. Manas destanını ezber söyleyene Manasçı derler. Destanı iyi ezberleyen “nagız Manasçı”, yarım ezberleyenlere de “şala Manasçı” derler. Nagız Manasçılar destanı 6 aya bitirebilirler. Bilinen en eski Manasçı, 18. yüzyılda yaşamış Keldibek’tir, 21. yüzyılın en büyük Manasçısıysa 97 yaşında Doğu Türkistan’da vefat eden Kırgız, Cusup (Yusuf) Mamay’dır. Guinness Rekorlar Kitabı'na giren aralıksız en uzun Manas söyleyen kişi de 14 saat 7 dakika 27 saniye ile Dölöt Sıdıkov’dur.
Manasçı destanı anlatmağa başlarken sadece sözleri söylemiyor, kopuz, mimik, ses tonu, el ve kol hareketleriyle sanki destanı yaşıyor. O yüzden, Manasçı aynı zamanda iyi bir hikaye anlatıcı, şair ve oyuncudur.
Kırgız Türklerinin geleneklerini, yaşam tarzlarını, inançlarını, diğer milletler ile olan ilişkilerini, iktidar kavgalarını, millet ve vatan sevgisini anlatan Manas destanı hakkında en güzel sözü, Kırgız halk yazarı Mar Baydjiyev söylemişti. Yazar Anadolu Ajansına verdiği bir röportajında: “Manas Destanı, Kırgız halkının büyük gururu, trajedisi ve ağıtıdır.” diyor.
Manas Destanı, 4 Aralık 2013 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edildi. Bu tarihten itibaren, her yıl 4 Aralık günü, Kırgızistan’da “Manas Destanı Günü” olarak kutlanıyor.