Türkiye Ürün İhtisas Borsası A.Ş.(TÜRİB) 08.06.2018 tarihinde kurulmuştur.
Elektronik Ürün Senedi (ELÜS), lisanslı depolara teslim edilen tarım ürünleri karşılığında düzenlenen ve depolanan ürün detayını gösteren; Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde elektronik olarak saklanan, yetkili ticaret borsalarında satışa çıkarılabilme özelliği bulunan bir senet türüdür.
Elektronik Ürün Senedine dönüştürülen tarımsal ürünler Türkiye Ürün İhtisas Borsası’nda işlem görür. TÜRİB işlemleri TÜRİB İşlem Platformu üzerinden gerçekleştirilir. TÜRİB İşlem Platformu, tarımsal ürünlerin alım ve satımını yapmak isteyen alıcı ve satıcıları bir araya getirir.
TÜRİB İşlem Platformu üzerindeki alım ve satım emirleri, online ve gerçek zamanlı olarak emir defterlerine işlenir ve borsa mantığı çerçevesinde fiyat ve zaman önceliğine göre eşleştirilir. Emir iletim anında, ELÜS ve nakit bakiyesi kontrolleri, işlem kayıt ve gerekli blokaj işlemleri banka ve aracı kurumlar ile Merkezi Kayıt Kuruluşu güvencesiyle gerçekleştirilir.
TÜRİB’in seans işlem sonuçlarını göndermesi akabinde yine Takasbank ile Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından para ve ELÜS takas işlemleri yapılır.
TÜRİB İşlem Platformu ayrıca yatırımcı tarafından gerçekleştirilen işlemlerin dökümüne ve seans içi ve geçmiş tarihli Borsa fiyat oluşumlarını raporlamaya imkân tanıyacak araçlarla donatılmıştır.
Toprak Mahsulleri Ofisi de, TÜRİB İşlem Platformunun en önemli oyuncularından birisidir. Çiftçilerimiz tarımsal ürünlerini TÜRİB İşlem Platformu üzerinden ve TMO tarafından belirlenen alım fiyatları üzerinden TMO’ya satabileceği gibi yine TMO tarafından arz edilen tarımsal ürünlerinin alımını da İşlem Platformu üzerinde gerçekleştirebilir.
ELÜS’lerin alım-satım işlemleri, TÜRİB İşlem Platformu üzerinden yatırımcılar tarafından aracı olmaksızın doğrudan emir girme yoluyla gerçekleştirilecektir. TÜRİB’de ELÜS alım satımı gerçekleştirmek isteyen tüm yatırımcıların işlem yapmaya başlamadan önce TÜRİB acentesi sıfatıyla faaliyet gösteren Ticaret Borsalarından birine başvurarak gerekli tüm bilgi ve belgelerle kayıt altına alınması ve Takas Merkezi Üyeleri’nden birinde yatırım hesabı açması zorunludur
İlgili kanunun amacı:
Tarım ürünleri ticaretini kolaylaştırmak, depolanması için yaygın bir sistem oluşturmak,
Ürün sahiplerinin mallarının emniyetini sağlamak ve kalitesini korumak,
Ürünlerin sınıf ve derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından saptanmasını sağlamak,
Tarım ürünleri lisanslı depo işleticilerinin kişiler arasında ayrım yapmaksızın tarım ürünlerini kabul etmelerini temin etmek,
Ürünlerin mülkiyetini temsil eden ve finansmanını, satışını ve teslimini sağlayan ürün senedi çıkartmak ve Standartları belirlenmiş tarım ürünlerinin ticaretini geliştirmek üzere, tarım ürünleri lisanslı depoculuk sisteminin kuruluş, işleyiş ve denetimine ilişkin usul ve esasları düzenleme
olarak tanımlanmıştır.
TÜRİB’deki en büyük sıkıntı; herkese açık olması. Parası olan herkesi TÜRİB’e girip ürün alabilmesi...
Bunun şöyle bir sıkıntısı oluyor. Birincisi herkes ürün almaya çalıştığı için anlık fiyatlarda yükselmeler oluyor. Konu ile ilgisi olmayanlar, uzun vadeli yatırım olarak ürün aldığı zaman o ürün atıl olarak bekliyor.
2021 yılında buğdayda olduğu gibi. Hasatta sarrafı, inşaatçısı, doktoru avukatı vs. parası olan herkes düşük fiyattan piyasadan buğday aldı. Talep fazla olunca fiyat yükseldi. Buğday fiyatı aşırı yükseldiği için, LİDAŞ’larda (Lisanslı Depo A.Ş.’ler) buğday olduğu halde devlet, buğday fiyatlarını dengelemek için buğday ithal etmek zorunda kaldı.
Burada yapılması gereken ya buğday un vs ile alakası olmayanların buğday alımını engellemek ya da süre koymak. Örneğin 2-3 ay bekletebilirsin, 2-3 ay içinde satmak zorundasın diye bir sınırlama getirilebilir. Çünkü yatırımcının çoğunun bir zaman problemi yok. Yatırımcı ürünü alıyor en az 6 ay, 1 yıl bekletmeyi göze alıyor. Hal böyle olunca da stoklarda ürün olduğu halde, o üründen yaralanamıyoruz.
TÜRİB’lerde bir diğer sıkıntı bazı art niyetli LİDAŞ sahiplerinin fiyatları bilerek yükselmesi. Şöyle oluyor. Ortaklardan biri ürünü çok yüksek fiyata satışa çıkarıyor, diğeri de alıyor. Bunu gören diğer yatırımcılar da o yüksek fiyatlarla piyasaya ürünü arz ediyor. Dolaysıyla piyasa sebepsiz yere yükseliyor.
Bir diğer sıkıntı yurt dışından gelecek dalgalanmalara açık olması. Yurtdışından sermayesi çok güçlü olan bir firma, Türkiye’de bir şirket kurarak ya da ortakları üzerinden TÜRİB’e girip çok ciddi mal alımı yapar ve piyasayı alt üst edebilir. Bunun önlenmesi lazım.
Yapılması gereken bir diğer konu da LİDAŞ’larda mutlaka TMO görevlisi olması lazım. TMO denetlemeyi birebir yapması lazım.
TÜRKİYE ÜRÜN İHTİSAS BORSASI üreticilerin ürünlerini iyi fiyata satmaları anlamında elzemdir, ancak birkaç eksiği giderilerek mükemmel bir sistem kurulacağına inancım tamdır.