Siyaset Bilimci ve Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz, Konya tarihi miras ögelerinden olan tarihi çeşmeler üzerinde saha çalışmaları ve araştırmalar yaptı. Bu kapsamda 1908 yılında yapılmış ve Konya merkez Karatay ilçesi Araplar mahallesinde bulunan tarihi Karakayış çeşmesinin pejmürde vaziyette olduğunu Yeni Haber’e açıkladı.
‘İÇLER ACISI HALDE’
Tokgöz, Araplar Mahallesi'nde Şehit Sadık İlkokulunun karşı tarafında yer alan 116 yıllık tarihi çeşmenin içler acısı halini 2020, 2023 ve 2024 yılında farklı tarihlerde fotoğraflayıp sosyal medyada yayınladığını belirterek çeşmenin içler acısı ve hazin halinin fotoğraflara yansıdığını belirtti.
Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz, çeşmeler hakkında şu bilgileri verdi; “Çeşmelerin Türklerin İslam’la müşerref olduktan sonra birer hayır ve hasenat ögesi olarak ve vakıf eseri olarak kamu yararına yaptırılan su mimarisi eseridir. 12. yüzyıldan 20.yüzyıla kadar mahalle çeşmeleri insanların temel su ihtiyacını karşıladığını, mahalle insanlarının çeşme başında bir araya gelerek sohbet ettikleri bir odak noktasıdır. Ayrıca yoldan geçen yolcular, kuşlar, at arabaları için birer serinleme ve dinlenme noktası olarak çok önemli idi.
Bu günlerde tatlı su pet şişelerde ve bardaklarda paralı satılmakta iken bir vakıf kurumu olarak ve hayrat olarak ücretsiz olması klasik mahalle çeşmesinin en önemli özelliğidir. Tatlı su çeşmelerinin işlevleri 20.yüzyılın başından itibaren hayatlı ve bahçeli evlere ve tek katlı kerpiç evlerde daha sonra mutfak ve odalara ve yüklüklere su bağlanması ile giderek azalmıştır. Daha sonra 1950’li yıllarda şehirlerde 2-3 katlı meskenlere ve apartmanlara merkezi sistemle su verilmesi ile mahalle çeşmeleri merkezi işlevini giderek azalmıştır. Ancak tüm tatlı su çeşmeleri insanların tatlı su içme ihtiyacını karşılamaya devam etmişlerdir.”
‘GÖDENE TAŞINDAN YAPTIRILMIŞTIR’
Çeşmenin yapısı hakkında detaylı bilgi veren Tokgöz, “Konya’daki tatlı su çeşmeleri Gödene ve Sille taşından müşterek veya yekpare yapılmıştır. Tarihi çeşmeleri koruma altına alma noktasında yerel yönetimler ve tarihi eserleri koruma kurulları gayretli biçimde çalışmalar yapmaktadır. Gerçek koruma ise bu ecdat yadigarı ve vakıf olarak insanların yararına ücretsiz kullanıma sunulmuş eserleri ayakta tutmakla olacaktır. Tarihi çeşmelerin gerçek işlevi olan çeşme lülelinden tatlı su akıtılmasının sağlanması ve temiz, bakımlı bir su mimarisi olarak korumak, zarar vermemek ve ayakta tutmakla olacaktır.
1908 yılında mahalle sakinlerince üç yol ağzında dört yönlü bir çeşme olarak ön ve yan cephelerinin kesme düzgün mermerden Gödene taşından yaptırılmıştır. Çeşmenin uzun yıllardır iki kurnasından bir kurnası iptal edilmiş ve kör tapalı durumdadır. Aktif olan diğerinde ise temizlik olmadığını ve tarihi çeşmenin adeta mahallenin boyama duvarı olması ise ayrı bir garabettir. Ancak ne mahalle sakinleri ne muhtarlık ne okul ne başka bir çevre tarafından temizlik konusunda harekete geçilmemiş olması üzüntü vericidir dedi.” diye aktardı.
116 yıllık tarihi çeşmenin Arapça kitabesi ve anlamı ise şöyle:
Büniye hazal- ‘aynu’l-cari
Taliben li marzati Rabbihi’l-Bari
(1326)
Anlamı
Bu akar çeşme 1908 yılında
Allah rızasını kazanmak için yapıldı.
BAKIMA MUHTAÇ HALDE
Son dört yıldır 116 yıllık Karakayış çeşmesinin bir takım kendini bilmez kişilerce boyanması, çöp atılması, kirletilmesi ile tarihi mirasa sürekli bir saygısızlık ve saldırı yapılmaktadır. Çeşmenin konumunu ve durumunu 2020 yılında sosyal medyada gündeme getirmesi ve yerel basında yer almasını sağladığını belirten Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz bunun üzerine çeşmenin KOSKİ tarafından temizlendiğini belirtti. Ancak çeşme yine 2023 yılı ortalarından itibaren tekrar sprey boyalarla karalanmış durumda ve tekrar bakıma muhtaç hale geldiğini vurguladı.
Tokgöz, çeşmenin bu durumu başta mahalle halkı ve tarihe saygılı her Konyalı için üzüntü verici ve ecdat hatırasına karşı yapılmış yanlış bir hareket olduğunun saptamasını yaptı. Tokgöz, sözlerini şu şekilde sürdürdü; “2023 yılı haziran ayında çeşmenin tam ortasına “ i ❤️ D’yi seviyor” boyası ile yine boyanmış idi. Kurban Bayramı öncesinde yolumu çeşmenin son durumunu görmek üzere bu tarafa düşürdüm. Çeşmeyi yakından kontrol ettiğimde eskisinden daha kötü biçimde virane durumda boyalı durumda olduğunu gördüm”
Siyaset Bilimci ve Araştırmacı Yazar Ömer Tokgöz, tarihi çeşmelerin bir yandan KOSKİ restore ettiğini, tekrar tekrar bakımını yapılsa da ya mahalle halkından ya da yoldan geçen kendini bilir veya bilmez kimseler çeşmeyi komple yazı tahtası olarak kullanmaya devam edildiğini söyledi. Bu duruma kalıcı bir çözüm bulmak gerekli diyerek bazı önerilerde bulundu:
- Tarih mirasa saygı konusunda yeterince bilinçli olmayan çocuk ve gençlere kızmak yerine onlara alan açmak gerekir. Gençler mahalleliye ve insanlara mesaj vermeleri gerektiğinde ise tarihi eserleri veya çoğunlukla yaptıkları gibi gözüne kestirdikleri evlerin duvarlarını kirletmemelidirler.
Teenager denilen yaş kuşağındaki gençlere içlerindeki enerjiyi ve dinamizmi aktaracakları kaykay trampleni gibi hareket alanları ve underground grafity denilen yazıları ifade edebilecekleri alanlar hazırlanmalıdır. Gençler orada kendilerine ayrılan alanlarda beton boyama duvarlarına yazar, çizer ve boyar, paten kullanır, kaykay kullanır, deşarz olarak iniş çıkış parkuruna bu tür serbest yazılar da yazabilirler. Tuttukları süper lig takımını, ilgi duydukları kız arkadaşları ve erkeklerin ismini ve taleplerini tarihi tarihi çeşme duvarına değil bu boyama duvarlarında dökmüş olurlar.
- Mahalle sakinleri, çocuklar, okula giden gençler, ilkokul yöneticileri, yerel yönetimler, yerel basın olarak insanlarımıza tarihi eserleri koruma bilinci kazandırma ve farkındalık kazandırma değeri bilme eğitimi ve yayını yapmalıdırlar. Mahalle camilerinde bu konu zaman zaman ele alınmalı, vaazlara ve hutbelerde bir paragraf dahi olsa insanların dikkati çekilmelidir. Bu konuda ailelerce, eğitim kurumlarınca bilgilendirilmeleri umarız yarar sağlar
- Bu tür tarihi mirasa verilen zararlara karşı önlem olarak kameralı izleme sistemi kuralım diyeceğim, ezbere konuşmak bir anlam taşımıyor. Bir de tarihi eserlere zarar verme anlamında bir cezai işlem uygulanmalı hatta bu tür zarar verdiği saptanan kişilere çeşmeyi 15 gün temizleme cezası vermek gibi eğitici ve öğretici yaptırımlara ihtiyaç var. Ayrıca bir önemli nokta ise tüm tarihi çeşmelere barkod konulması ve digital web sayfasına yönlendirme mekanizması geliştirilmelidir. Cep telefonu uygulaması ile insanlar tarihi miras olan çeşme hakkında doğrudan bilgi edinmiş olur ve tarihi ve kitabesi hakkında doğrudan bilgi edinmiş olurlar.
- Bu alanda 1923 yılından itibaren yetkili olan Konya Büyükşehir belediyesi ve diğer yerel yönetimler, Koski Genel Müdürlüğü, Vakıflar Bölge Müdürlüğü, İl Kültür Müdürlüğü gibi kurum ve kuruluşlar bu tür tarihi miras unsuru olan çeşme, medrese, türbe, cami vb. eserler için müşterek bir izleme sistemi kurmalı ve bu tür eserlerde oluşan arıza, hasar bildirimi, tamir bakım ihtiyacı gibi durum tespitlerini ve istekleri iletmek üzere bir Alo Bilgi hattı ve web sayfası üzerinden 7/24 yazılı ve fotoğraflı ihbar, bildirim ve geri dönüş uygulaması devrede olmalıdır.
Şeklinde önerileri sıralayarak tarihi Karakayış çeşmesinin en kısa zamanda yetkili kurumlarca bakım ve onarımı gerçekleşir temennisinde bulunarak açıklamalarını tamamladı.