Ticari hayatı idame ettirirken işletmelerin mevcut mallarında değer düşüklüğü veya imha edilmesi gereken bozulma, çürüme veya son kullanma tarihinin geçmesi halleri sıklıkla görülmektedir. Bu tür malların hiçbir ekonomik değeri olmayabileceği gibi, kıymeti düşen mallarda söz konusu olmaktadır. Ayrıca imalat sanayiinde imal edilen mallardan geriye kalan hurdalar, döküntüler, deşe ve ıskartalar mevcut olup, bunların ekonomik değerleri bulunmaktadır. 213 sayılı Vergi Usul Kanununda (VUK) Kıymeti Düşen Mallar başlığı altında konu izah edilmiştir.
Uygulamada Kıymeti düşen mallar ve imha edilmesi gereken mallar ile ilgili olarak Maliye Bakanlığı takdir komisyonu tarafından tespit edilebileceği görüşünü benimsemiş, takdir komisyonu ile tespit edilen ve tutanağa bağlanan malların kayıtlara intikal ettirilebileceği aksi halde takdir komisyonu ile tespit edilmeyen malların kayıtlara alınamayacağını, kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınması gerektiğini belirlemiştir.
7103 sayılı Kanunla Yeni Uygulama
7103 sayılı Kanunun 10. maddesi ile bozulma, çürüme veya son kullanma tarihinin geçmesi gibi nedenlerle imha edilmesi gereken emtia, bu mahiyetteki imha işlemleri süreklilik arz eden mükelleflerin başvurularına istinaden Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen usul çerçevesinde ve tayin olunan imha oranı dikkate alınmak suretiyle değerlenebileceği açıklanmıştır.
Maliye Bakanlığı yayınladığı 496 seri numaralı VUK Genel Tebliği ile uygulamanın detayları hakkında açıklama yapmıştır.
Emtianın İmha Edilmesi
Kıymeti düşen emtiadan son kullanma tarihinin geçmesi veya kalite standartlarına uygun olmamaları ya da çevreye veya insan sağlığına zarar verecek nitelikte olmaları gibi nedenlerle imha edilmesi gerekenler bakımından, imha işleminin esas itibariyle takdir komisyonu nezaretinde gerçekleştirilmesi gerekirken; takdir komisyonuna başvurmadan ilgili bakanlık veya yetkili kurum görevlilerinin de yer aldığı bir komisyon nezdinde tutanakla tespit etmek suretiyle imha edilmesi mümkün hale getirilmiştir.
Uygulama Kapsamındaki Mal Grupları
Yurtiçinde satışa konu olan ancak, raf ömrü kısa, bozulması veya son kullanma tarihinin geçmesi gibi nedenlerle iade alınan ve imha işlemleri süreklilik arz eden :
- Her türlü et ve et ürünleri
- Her türlü süt ve süt ürünleri
- Yumurta
- Taze sebze ve meyve
- Pasta, kek, börek, ekmek gibi her türlü unlu mamuller
- İlgili bakanlık tarafından ruhsatlandırılan veya ithaline izin verilen insan ve hayvan sağlığı için kullanılan her türlü ilaç
Ve benzeri emtianın faydalanması uygun görülmüştür.
Uygulamadan yararlanabilecek mükellefler
Kazançları bilanço usulüne göre tespit edilen Gelir ve Kurumlar Vergisi mükelleflerinden yapacakları başvuru tarihinden önceki son hesap dönemine ait bilançolarında yer alan net satışları ile aktif büyüklüğünün aritmetik ortalamasının 10.000.000 TL’nin veya özsermaye büyüklüğünün 5.000.000 TL’nin üzerinde olan firmalar yararlanabilecekler.
Yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerinin hesaplanması mutat olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü deşe ve ıskartalar bilançoda yer alması halinde değerlemesinin nasıl yapılacağı önem arz etmektedir.
İlgi malların Vergi Usul Kanununa uygun olarak maliyet bedeli veya emsal bedeli ile değerlenmesi bilançonun ve gelir tablosunun gerçeğe uygun olması ve işletmenin güncel durumunu yansıtması bakımından önemlidir. Bu nedenle firmaların gerek imalat artıkları nedeniyle oluşan hurdalar, döküntüler, üstüpü deşe ve ıskartalar, gerekse raf ömrü kısa, son kullanma tarihinin geçmesi nedeniyle iade olarak gelen malların işletmeye maliyeti takdir komisyonu veya ilgili bakanlık veya yetkili kurum görevlilerinden oluşan komisyon nezaretinde tespit edilmesi gerekmektedir.
Özellikle raf ömrü kısa, son kullanma tarihi geçen malların sirkülasyonu fazla olması halinde, yıl içinde ilgili bakanlık veya yetkili kurum görevlilerinden oluşan komisyon nezaretinde tespit edilmemesi durumunda, yıl sonunda bilançonun gerçek değerleri yansıtmayacağından işletme bilançosu vergisel veya karlılık yönünden riskli hale gelecektir.