Gıda ambalaj okur yazarlığı gıda okuryazarlığının bir alt kolu mesabesindedir. Gıda ve beslenme okur yazarlığı alacağımız gıdanın ambalaj seçimiyle başlar.
Bilinçli bir tüketici olmanın yollarından biri de ambalaj okuryazarlığıdır.
Gıda maddeleri üretildiği yerde tüketilmesi mümkün değildir. Dolaysıyla bu ürünlerin üretildikleri yerlerden farklı bölgelerde ve farklı zamanlarda tüketilmeleri nedeniyle gıda maddeleri uygun bir şekilde muhafaza edilmelidir.
Satın aldığımız gıdalarda satıcı ve alıcı için farklı amaçlar vardır. Satıcı para kazanmak için o ürünü satıyor, biz ise sağlıklı beslenmek için alıyoruz. Satış ve pazarlama teknikleri üniversitelerde ders olarak okutulur, bir bilim dalıdır ürün en iyi nasıl pazarlanır diye düşünülüp, bizim önümüze o şekilde sunulduğunun farkında olacağız öncelikli olarak. Alacağımız ürün daha cazip olması için çok iyi ve albenisi yüksek olacak şekilde pazarlanıyor ambalajın üzerinde bizi ikna etmek için bir sürü slogan ve ifadeler var. Light ürün diyor mesela. Ya da organik diyor vs... İnsanlar alış veriş yaparken çoğunluğu ambalajın ön kısmına bakarak karar veriyormuş, bu bir bilimsel araştırmanın sonucu. Kahir ekseriyet böyle olunca satıcıda ambalajın önüne çalışıyor tabiri caizse. Özellikle ambalajların ön yüzü tamamen bizi ikna etmenleri ile dolu. Asla ön yüzüne kanmayın, arkasını çevirin içindekiler kısmından başlayarak ambalajı inceleyin. Ön yüzünde yazılanları dikkate almayın. Yönetmelikler ambalajın ön kısmını kapsamıyor. Yasal mevzuatta ön kısmı ile alakalı bir sınırlama yok. Adam ürünün üstüne Light ürün, ya da sağlıklı ürün yazabiliyor ama paketin arka yüzünde yasal bildiriminde içeriği hiç de öyle olmayabiliyor. Light ürün üzerinden gidersek, kalorisiz diye algılanan light ürünler, referans olarak alınan ürünlere göre %25 daha az enerji veya %50 daha az yağ içermek zorundadır. Light ürün denen gıda acaba gerçekten de öylemi? Ürünün ön yüzünde form ürünü diyor, formda insanlar, koşan atletik insanlar görülüyor. Ama içindekileri okuduğunuzda un, yağ, şeker vs... kilo yapan ne varsa hepsinin olduğunu görüyorsunuz. O yüzden mutlaka içindekiler kısmını okuyup, kani olduktan sonra karar vermemiz gerekiyor. (İçindekiler kısmını etiket okuryazarlığı konusunda anlatmıştık)
Ambalaj; ürünün temiz ve güvenilir bir şekilde saklanmasını, depolanmasını sağlayan malzemedir. Ambalajın en önemli özelliği; gıdayı değişimden korumalı, gıdanın, fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik ve duyusal özelliklerini en iyi şekilde korumalı ve her bir gıda maddesinin bu özelliklerine göre tasarlanmış olmalıdır. Ambalaj gıdanın nakli, depolanması ve evde muhafazası sırasında gıdanın maruz kalacağı dış etmenlerden de (ısı değişimleri, toz, böcek, darbe vb.) gıdayı koruyabilecek nitelikte olmalıdır.
Gıda ambalajlama da aslında, gıda üretim aşamalarının bir parçasıdır. Çünkü gıdanın tüketiciye güvenilir bir şekilde ulaşmasını sağlayan bir aşamadır.
Ambalajın özelliklerine baktığımızda, gıda maddesini raf ömrü süresince dış etkilerden korumalıdır. Ambalaj kırılıp, yırtılıp vs... Olup gıdanın bütünlüğüne zarar vermemelidir. Üretilen ürünün belli bir kalite seviyesi vardır, bu ambalaj gıda kalitesini bozmamalıdır. Gıdaların tüketilmesinde dikkat edeceğimiz husus gıda güvenilirliğidir. Ambalaj gıda güvenliğini sağlamalıdır. Öyle bir ambalaj olmalı ki gıda hakkında tüketiciye tam bilgi vermeli, onu tatmin etmelidir. Modern dünyanın sağladığı altyapı sayesinde izlenebilirliği sağlamalı ambalaj bize.
Gıda ambalaj maddeleri;
1-Geçirgen olmayan ambalaj maddeleri; Metal, cam, seramik, alaşımlar
2-Geçirgen olan ambalaj maddeleri; Plastikler, kauçuk
3-Gözenekli ambalaj maddeleri; Kâğıt, mukavva
Ambalaj maddelerinin genel özellikleri;
1-Gıda ambalajı gıda ile etkileşime girmeyecek maddeden yapılmış olmalı
2-Gıda ışığa karşı hassas ise ambalaj maddesinin ışık geçirgenliği düşük olmalı
3-Gıda maddesi gaza karşı hassas ise, gıda maddesi modifiye atmosferde paketlenmişse, ambalaj maddesinin gaz geçirmezlik özelliği yüksek olmalıdır.
Cam ambalajlarda; Gıda ile ambalajın en az etkileşim içinde bulunduğu materyal camdır. Cam sağlıklı bir saklama şeklidir. Ama çatlamış veya kapağı darbe almış ambalajlardan uzak durulmalıdır. Metal ambalajlarda; Metal ambalajlar dışarıdan bir hava temasının olamaması gerekmektedir. Darbe almış, deforme olmuş kutular ile bombe yapmış, şişmiş metal kutulu gıdalar sağlık için risk oluştururlar. Şişmiş konserve kutuları, içeride birtakım reaksiyonların olduğunun habercisidir. İçeride mikroorganizmalar harekete geçmiştir, kutu içerisindeki gıdanın bozulduğunun gösterir.
Plastik ambalajlarda; çok dikkatli olmak lazımdır. Özellikle kanserojen olmayan plastikler tercih edilmeli. Bu zaten bakanlık tarafından kontrol edilmektedir. Her plastiğe müsaade edilmemektedir. Fiziki olarak darbe alan ambalajlar, ambalajın içerisine çeşitli böceklerin girmesine imkân sağlar. Duyusal özelliklerini tat ve aromasını kaybetmemesi için plastik ambalajlarda delik olmamasına özen gösterilmeli, oksijen, ısı ve ışık geçirgenliği önlenmiş ürünler tercih edilmelidir.
GIDA AMBALAJLARINDA BULUNMASI GEREKEN ZORUNLU BİLGİLER
Türk gıda kodeksi etiketleme yönetmeliğine göre gıdaların ambalajında bulunması gereken bilgiler şunlardır.
Ürünün adı
Ürünün içindekiler
Ürünün net miktarı
Üretim yeri
Üretimi yapan firmanın adı ve net adresi
Üretimin izin tarihi
Seri numarası ya da parti numarası
İthalat kontrol belgesi tarihi
Ürünün ait olduğu ülke
Ürüne özel uyarı varsa bilgisi
Son kullanma tarihi
Muhafaza ve kullanım bilgileri olarak belirlenmiştir.
Üreticinin ilk planda düşüneceği şey tüketicinin sağlığı değil, kazanacağı paradır, elde edeceği kardır. Bu da gayet doğaldır. Çünkü bütün işletmeler para kazanmak için kurulur. Ama devlet bu noktada tüketiciyi korumak için birtakım önlemler almıştır. Ürünlerin ambalaj üzerindeki bilgilerin tüketici sağlığı açısından doğru ve yasalara uygun şekilde düzenlenmesi güvenli gıdaya ulaşmak için gereklidir. Üretici ve tüketici arasında yasal zorunluluk gereği ambalaj üzerinde tüketici sağlığına etki edebilecek tüm bilgiler yer almalıdır. Bu yasal düzenlemeyi devlet yapar. Burada devlete düşen ikinci görev denetim yapmaktır. Peki devlet bu vazifesini yapıyor mu. Elbette yapıyor. Gıda Kontrol Laboratuvarları ve il müdürlüklerindeki laboratuvarla bu iş yapılmaktadır. Ancak tüm ürünleri paket paket denetleme şansı yok. Paketteki ürün etiketteki bilgileri içeriyor mu? Devlet iki türlü denetim yapıyor. Birincisi rutin denetimler, ikincisi ihbar ve şikâyet üzerine yapılan denetimler. Bu bilgilerin doğruluğunu devlet kadar biz tüketicilerinde takip etmesi gerekiyor. Gıda paketinin üzerinde yazan etiket bilgileri hakkında bir sıkıntı varsa bunu alo 174 gıda hattına, ya da diğer iletişim imkanlarını kullanarak ihbarda bulunmamız gerekiyor. Alo 174 gıda hattı tüketicinin gıda güvenilirliği ile ilgili her türlü ihbar ve şikâyette ilgili merciye kolay bir şekilde ulaşabilmesi, iletişimin tek merkezden yönlendirilmesi, tüketiciye en kısa zamanda dönüş yapılabilmesi ve sonucun takibi amacıyla kurulmuştur.
Burada bize düşen bir gıda denetçisi hassasiyetinde ürünleri incelemektir.