Cumhurbaşkanı Erdoğan, D-8 Zirvesi'ne katılmak için gittiği Mısır dönüşü uçakta gündeme ilişkin değerlendirmelerde bulundu, gazetecilerin sorularını yanıtladı.
D-8'in Türkiye'nin öncülüğünde, rahmetli Necmettin Erbakan'ın kuruluşunu yaptığı bir oluşum olduğunu anımsatan Erdoğan, Teşkilatın, Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya ve Pakistan'ın katılımıyla 1997'de kurulduğunu hatırlattı.
Teşkilatın sekretaryasına İstanbul'da ev sahipliği yaptıklarını belirten Erdoğan, 3 kıtada temsil edilen ve 1 milyarı aşan nüfusuyla D-8'in, çeyrek asırlık süreçte yoluna güçlenerek devam ettiğini bildirdi.
Erdoğan, bugün gelinen noktada D-8 teşkilatının, üyeleri arasındaki ticaretin artışına katkı sağlayan bir yapıya dönüştüğünü belirterek kuruluş felsefesinde esas alınan barış, diyalog, işbirliği ve adalet kavramlarının ne kadar önemli olduğunu özellikle bölgede yaşanan son gelişmelerin gösterdiğini söyledi.
Küresel ve bölgesel çapta siyasi, ekonomik ve insani büyük sınamalarla yüzleştikleri bu dönemde D-8 kapsamındaki işbirliğini derinleştirmenin büyük önem arz ettiğini dile getiren Erdoğan, "Gençlere Yatırım ve KOBİ'lere Destek" temasıyla düzenlenen zirvede pek çok meseleyi ele aldıklarını kaydetti.
Erdoğan, Teşkilatın en önemli girişimlerinden "Tercihli Ticaret Anlaşması"na özellikle tüm D-8 üyelerinin taraf olmasına dair hedeflerine Mısır'ın da anlaşmaya katılımıyla ulaştıklarını söyledi.
D-8'i yeni üye ve ortaklara açmak suretiyle etki alanını daha da genişletmeyi arzu ettiklerini bildiren Erdoğan, bu çerçevede Azerbaycan'ın üyeliğini kabul ettiklerini hatırlattı.
Zirve hitamında kabul edilen Kahire Bildirisi'yle iktisadi ve ticari işbirliğini ilerletme kararlılıklarını ilan ettiklerini kaydeden Erdoğan, Endonezya'nın yöneteceği gelecek dönemde, 3 kadar ülkeyi daha D-8 üyeleri arasına dahil etme durumunun olabileceğini böylece D-8'i çok daha güçlü bir hale getirebileceklerini ifade etti.
Erdoğan, zirvede ayrıca, Filistin ve Lübnan'daki duruma ilişkin ortak bildiriyi kabul ettiklerini hatırlatarak, "Ortak bildirimizde İsrail'deki Netanyahu hükümetinin, Filistin halkına yönelik saldırganlığını ve uluslararası hukuk ihlallerini açık biçimde kınadık. Lübnan'da ise İsrail'in saldırıları binlerce masumun hayatını kaybetmesine, altyapının büyük ölçüde tahrip olmasına ve 1 milyondan fazla insanın yerlerinden edilmesine sebep oldu. Lübnan'da zorlukla tesis edilebilen ateşkes anlaşmasını memnuniyetle karşılamakla beraber, ihlalleri de endişeyle takip ediyoruz. Orta Doğu'da huzurun ancak Gazze'de kalıcı ateşkesin sağlanmasıyla mümkün olabileceğine inanıyoruz." ifadelerini kullandı.
Suriye'deki gelişmeler
Zirvede Suriye'deki gelişmelerin asli gündemi oluşturduğunu ifade eden Erdoğan, Suriye'de 13 yıllık çatışmaların ve 61 yıllık Baas zulmünün sona ermesiyle birlikte yeni bir dönemin başladığını anımsattı.
Suriye halkının liderliğinde ilerleyen bu yeni sürecin, ülkenin birlik ve toprak bütünlüğünün tekrar tesisi suretiyle, istikrarın sağlanması bakımından çok önemli olduğuna dikkati çeken Erdoğan, şöyle devam etti:
"Suriye halkının herhangi bir yol kazasına mahal vermeden, geçiş sürecini suhuletle yönetmesine destek oluyoruz. Farklı etnik ve dini grupların yan yana sulh içinde yaşadığı ve komşuları için güven kaynağı olan bir Suriye'nin inşası en samimi arzumuzdur. Bunun için Suriye'nin bekasını tehdit eden DEAŞ, PKK ve türevlerinin kökünün kazınması gerekiyor. Ülkemizin güvenliğine de kasteden bu terör örgütlerinin başlarını kaldıramaması için sahada önleyici tedbir alıyoruz. Zirvemizde bu konudaki kararlılığımızı tekrar teyit ettik.
Ümit ediyorum ki, önümüzdeki süreçte sahada yaşanacak gelişmeler, sıla hasreti çeken Suriyeli kardeşlerimizin gönüllü şekilde vatanlarına dönmelerine imkan tanıyacaktır. Bu çerçevede, yeniden imar ile mevcut kurumların ıslahı suretiyle Suriye'nin toparlanması için uluslararası desteğe ihtiyaç bulunduğuna işaret ettik."
Zirvede, Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi, İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif'in yanı sıra katılımcı diğer devlet ve hükümet başkanlarıyla görüşmeler yaptığını ifade eden Erdoğan, bu görüşmelerde de ticari ve ekonomik ilişkilerle birlikte Gazze ve Suriye'deki durumu değerlendirdiklerini belirtti.
"PKK/YPG'nin umutları boşa çıktı"
Yaklaşık 2 ay önce Tataristan ziyaretinden dönerken "terör örgütü PKK'nın Suriye'deki kolu olan PYD ve YPG'nin yalnız bırakılmaya mahkum olduğuna" ilişkin söylediği sözlerin hatırlatılması üzerine Erdoğan, PKK/YPG'nin umutlarının boşa çıktığını, Esed'in beklentilerinin farklı olduğunu ama bunların tecelli etmeyerek yeni bir tablonun ortaya çıktığını söyledi.
Esed'in şu anda Rusya'da olmasının, olayın ne kadar manidar geliştiğinin bir ispatı olduğunu kaydeden Erdoğan, "Bundan sonraki süreçte Suriye'deki kardeşlerimiz, gelecekleri ile ilgili kararları kendileri verecek. Bizler de onlara devlet yapılanmasının nasıl olması gerektiği hususunda yardımcı olmaya çalışacağız. Bizim tecrübelerimiz oraya nasıl aktarılabilir, yeni bir toplumsal sözleşme çerçevesinde bir devlet nasıl ayağa kaldırılabilir, bu konularda Suriye yönetimine yardım edeceğiz." diye konuştu.
Erdoğan, bir devleti ayağa kaldırırken en önemli adımlardan birinin, anayasanın inşası olduğuna işaret ederek şu ifadeleri kullandı:
"Bu konuda biz, başta Sayın Colani olmak üzere yeni Suriye yönetiminde yer alan isimlerle iletişimi başlatmış durumdayız. Bildiğiniz gibi Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanımızı gönderdik. Dışişleri Bakanımız konunun bütün muhataplarıyla başından itibaren zaten diyalog halinde. Biz Suriye'de mevcut terör örgütlerinin etkisiz hale getirilme zamanının geldiğini de göstereceğiz. Bize sınırlarımızın güneyinden herhangi bir tehdidin bundan sonra gelmemesi için bunu yapacağız. Çünkü böyle bir riski kabullenmemiz mümkün değil. Terör örgütünün tek amacı hizmet ettikleri odaklara yaranmak olduğu için, yalnız kalmaya mahkumlar. Bu dün de böyleydi, bugün de böyle... Ancak yarınları olmayacak. Terör örgütü için yolun sonu görünüyor. Yıllarca bölgemizdeki halklara kan kusturdular. Başta Kürt kardeşlerimiz olmak üzere, Türklere, Araplara, Ezidilere ve nicelerine hayatı zehrettiler. Bölgenin geleceğinde teröristlere yer yok. Özellikle PKK terör örgütü ve uzantılarının raf ömrü tükenmiştir. Suriye'de sağlanacak güven ortamı, terör örgütlerinin militan teminini de engelleyecektir. Bundan sonra bölgemizde barış ve huzurun tesisi için yollar açıktır."
Türkiye'deki bazı siyasi partilerin, Suriye ile ilişkiler noktasında yakın bir zamana kadar farklı açıklamalar yaptıklarını anımsatan Erdoğan, "Şu anda onlar herhalde aynı şeyleri söyleme durumunda değiller. Onların da bütün umutları suya düştü." dedi.
"30 milyonun üzerinde nüfusa sahip Suriye, göz ardı edilemez"
Erdoğan, Suriye'nin, bu yeni oluşumla hakikaten istikrarlı bir yapı kurduğu takdirde İslam dünyasında çok güçlü bir yer alacağını ifade ederek "bugün 30 milyonun üzerinde bir nüfusa sahip bir Suriye'nin, göz ardı edilemez" olduğunu bildirdi.
Amerika Birleşik Devletleri'nde Donald Trump'ın görevi devralmasıyla birlikte yapacakları görüşmelerin çok önemli olduğuna değinen Erdoğan, şunları kaydetti:
"Ruslar, Suriye'deki büyükelçilik ve başkonsolosluklarını kapatmayı düşünmediklerini söylüyorlar. Bu da Suriye için bana göre bir zenginliktir. Diplomatik misyonların devamında fayda var. Beni en çok sevindiren şeylerden bir tanesi de gerek İslam dünyası gerekse Batı'dan birçok ülkenin artık Sayın Colani ile irtibatlarını geliştiriyor olmasıdır. Bunlar da bir yerde yeni yönetime güvenin işaretidir. Yeni dönemde Suriye, inşallah çok daha farklı bir şekilde ayağa kalkacaktır."
Erdoğan, "Yeni Suriye yönetiminin bir başka problemi de güneyde İsrail'in işgal alanını bu fırsattan istifade ederek genişletiyor olması. Burada da Gazze'de olduğu gibi uluslararası hukukun işletilmesi konusunda Türkiye'nin de katkı vereceği hazırlıklar var mıdır?" sorusuna karşılık, İsrail'in uluslararası hukuku çiğnemeyi adet haline getirdiğini söyledi.
Gazze'de uluslararası hukuku ayaklar altına alan, Lübnan'da egemen bir devletin toprağını işgal edip kan döken İsrail'e dünyanın sessiz kaldığını belirten Erdoğan, İsrail'in pervasızlıklarına bugün Suriye'nin maruz kaldığını dile getirdi.
"İsrail'in Golan Tepelerini işgaline yönelik BM Güvenlik Konseyinin 1967'deki 242 numaralı kararı mevcut. Bu kararla İsrail'in Golan Tepelerini işgal etmesi kınanmakla birlikte bölgeden çekilmesi talep ediliyor." ifadelerini kullanan Erdoğan, bu kararın yeniden hatırlatılması ve uygulanması için uluslararası toplumun harekete geçmesinin önemli olduğunu söyledi.
Batılı ülkelerden İsrail işgaline karşı cılız da olsa ses yükselmeye başladığını belirten Erdoğan, "Halbuki İsrail, sivillerin üzerine ilk bombayı attığında dünya ayağa kalksaydı İsrail, bugün bu işgal adımını atacak cesareti bulamazdı. Biz o gün sessiz kalmadığımız gibi bugün de Suriye'nin topraklarını işgale kalkışan İsrail'e karşı sessiz kalmadık, kalmayız. İsrail, uluslararası hukukun kendilerini de bağladığını er ya da geç öğrenecek." dedi.
Her zeminde İsrail'i köşeye sıkıştırmaya, hukuka uygun hareket etmeye zorlamayı sürdüreceklerini vurgulayan Erdoğan, şöyle konuştu:
"Ancak Suriye'deki durumdan kendisine fayda sağlamasının da önüne geçmek için uluslararası tüm mekanizmalar etkin bir şekilde kullanılmalı. Burada İsrail'in durdurulması için ABD başta olmak üzere Batılı ülkelere büyük görevler düşüyor. İsrail'in, Suriye'nin topraklarını işgalinin kabul edilemeyeceği en gür şekilde ifade edilmelidir. Yarın çok geç olmadan bölgemizdeki huzuru ve istikrarı sürekli tehdit eden İsrail saldırganlığına 'Dur' denilmelidir yoksa İsrail bumerangı yarın onları her şartta destekleyenleri de hedef alır. Dün yaptığımız uyarılara kulak tıkayanlar, doğruları söylediğimizi bugün gördüler. Yarın pişman olmamak için bugün yaptığımız uyarıları dikkate alıp gerekli adımları atmalarını tavsiye ediyorum."
"Güvenli liman olduğumuzu defalarca kanıtladık"
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Lübnan Başbakanı Necip Mikati'nin "Lübnan bir kriz yaşadı, önce Allah'a, sonra Türkiye'ye güvenmemiz gerektiğini öğrendik." sözlerine ilişkin değerlendirmesinin sorulması üzerine, Mikati ile D-8 Zirvesi'nde beraber olduklarını söyledi.
Burada Mikati'ye "'Önce Allah'a, sonra Türkiye'ye güveniyoruz.' ifaden halkımızın arasında çok ciddi olumlu bir tepki meydana getirdi." dediğini aktaran Erdoğan, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Sayın Mikati'nin Türkiye'ye güven duyduğunu dile getirmesi de çabalarımızın takdir edildiğinin göstergesidir. Biz, dostlarımız ve kardeşlerimiz için güvenli liman olduğumuzu tarih boyunca defalarca kanıtladık. Biz, yaptığımız uyarılarda da aldığımız tedbirlerde de gizli ajandalarda kayıtlı gündemlerle hareket etmeyiz. Mertçe konuşur, mertçe davranırız. Bize güvenen, bizimle yol yürüyen kimseyi de yarı yolda bırakmaz, arkasından kuyu kazmayız. Anadolu irfanında bu anlayış 'Yaratılanı severiz Yaradan'dan ötürü' şeklinde özetlenir. Bizim yürüdüğümüz yol da hedeflerimiz de bu istikamet üzerinedir. Ayrımcılık, tefrika bizim kitabımızda yer bulmaz. Hazreti Ali, 'Gönülleriniz bir olmadıktan sonra sayıca çok olmanın bir anlamı yoktur.' der. Bizim amacımız o gönül birlikteliğini sağlamaktır. Hele hele tarihi, kültürel bağlarımızın bulunduğu ülkeler ve milletlerle bu birlikteliği oluşturmak için yoğun çaba sarf ederiz. Temenni ediyorum ki Türkiye-Lübnan ilişkilerini güçlendirerek Lübnan'ı kısa zamanda bu bölgede ayağa kaldırırız ama önce bu İsrail saldırganlığı meselesini çözmemiz gerekiyor. İsrail'in bütün bu zulmün, attığı bombaların bedelini ödemesi lazım."
"Suriye-Türkiye ilişkilerini çok farklı bir yere taşıyacağız"
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye'deki gelişmelerin ardından yürüttüğü diplomasi trafiği hatırlatılarak, "Suriye'nin toprak bütünlüğü konusunda Türkiye'nin söylemlerine destek verildiği ve hakkının teslim edildiğine tanıklık ettik. Muhataplarınızla görüşmede itiraz eden bir görüşle karşılaştınız mı?" sorusuna karşılık, bu konuda olumsuz bir yaklaşım görmediğini söyledi.
Bölgesel, küresel her kriz ve gelişmenin diplomasi trafiğini artırdığını belirten Erdoğan, "Görüşmelerimiz, Suriye'nin geleceği, barış süreçleri ve uluslararası işbirliği açısından önemli bir dönüm noktası olabilir." dedi.
Suriye diplomasisi kapsamında görüştüğü liderlere Türkiye'nin, Suriye'nin egemenliği ve toprak bütünlüğü için gayret gösterdiğini anlattığını dile getiren Erdoğan, şöyle devam etti:
"Suriye'nin toprak bütünlüğünü korumanın yolu, öncelikle terör örgütleri ile mücadeleden geçiyor. DEAŞ bahanesi ile PKK ve uzantılarına sahip çıkma anlayışında olanlar var. Bu yaklaşım, yakın geçmişte Suriye'yi bölünmenin eşiğine getirdi. Biz, en başından beri PKK ve uzantılarıyla da DEAŞ unsurlarıyla da mücadele ettik, ediyoruz. Batılı ülkelerin caddelerinde, meydanlarında nasıl DEAŞ gösteri yapamıyorsa PKK ve uzantıları da yapamamalı. Sadece caddeler, meydanlar değil sosyal alanlardan kültürel mecralara kadar her yerde terör yapılanmaları ile mücadele şart. Bizim Suriye ile 900 kilometreyi aşkın bir sınırımız var. Bütün bu sınır hattında Esed'e karşı duvarlardan tutun, gidiş-gelişlere kadar ciddi manada engelleme adımları attık. Şu an itibarıyla yeni yönetimin oluşmasıyla inşallah Suriye-Türkiye ilişkilerini biz çok daha farklı bir yere taşıyacağız. Dikkatinizi çeken bir şey herhalde vardır. Halep'teki çarşılar, Halep'teki alışveriş yerleri bir anda hareketlendi. Savaştan önce Esed zamanında oraya yaptığım ziyarette oradaki kapalı çarşının aynen bizim kapalı çarşılar gibi hareketli bir yer olduğunu görmüştüm yani orada tarih var, ticaret var. Şu anda da hareket var. İnşallah bu hareket oraya bereketi getirecektir diye düşünüyorum."
"'Türk beklenendir', sözü öylesine kurulmuş bir cümle değil"
Erdoğan, "Amerika'nın seçilmiş Başkanı Donald Trump geçtiğimiz günlerde Suriye ve Türkiye ve sizinle ilgili önemli açıklamalar yaptı. Sizinle ilgili övgü dolu sözleri var. Bu söyledikleriyle ilgili ne diyeceksiniz? Suriye ile ilgili de 'Suriye'de olacakların anahtarı Türkiye'dir.' diyor. 'Suriye'de ilerleyen güçlerin arkasında Türkiye var.' diyor. 'Ve ben bundan rahatsız değilim.' diyor. Bu konuda ne diyeceksiniz?" sorusu üzerine, "Sayın Trump'ın sözleri, kendisinin ve önümüzdeki aylarda oluşturacağı yönetiminin Türkiye'ye bakışını özetliyor." dedi.
Muhalefet partileri dışında herkesin, Türkiye'nin güç ve etkinliğinin farkında olduğunu dile getiren Erdoğan, "Aslında onlar da bazı şeylerin farkındalar ancak gerçekleri konuşmaya dilleri alışkın olmadığı için çarpıtıyorlar." diye konuştu.
"Türkiye'nin diplomaside artan gücünü uluslararası düşünce kuruluşlarından medyaya varıncaya kadar herkes yazıp çiziyor. Biz de gücümüzün ve etkinliğimizin farkındayız. Bu gücün kaynağı olan milletimize yaraşır biçimde hizmet etmenin derdindeyiz." değerlendirmesinde bulunan Erdoğan, şunları kaydetti:
"Geçenlerde de söylediğim gibi Türkiye, Türkiye'den büyüktür. Bizim topraklarımızı korumak, ülkemizi kalkındırmak, köklerimize tutunarak ileriye adımlar atmak gibi bir gayemiz var. Bunun yanında dostlarımızın, kardeşlerimizin yanında durma sorumluluğunu omuzlarımızda hissediyoruz. Şam'da büyükelçiliğimizi yeniden faaliyete geçirdik, orada adımızı gören Suriyeli kardeşlerimizin hissiyatlarına bir bakın. 'Türk beklenendir', sözü öylesine kurulmuş bir cümle değildir. Türkiye'nin gönül sınırları, fiziki sınırlarının çok ötesindedir. Gittiğimiz her ülkede, ayak bastığımız her coğrafyada bunu gördük. Sayın Trump da aslında bir durum tespiti yaparak ülkemizin gücü ve etkinliğinin altını çiziyor. Doğru söze ne denir? Tespitler yerinde. Aramızda herhangi bir sıkıntı gerçekten yok. Şu an itibarıyla kendisi seçildiği andan itibaren görüşmelerimizi yaptık. Sayın Trump, pragmatik bir siyasetçi. Kendi ülkesine ve müttefiklerine maliyet üreten politikaları değiştirme vizyonuna sahip. Devir-tesliminden sonra yine herhalde biz de ilk tebriğimizi yapar, gündemimizde bulunan konuları samimiyetle ele almaya başlarız."
Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığının (AFAD) Suriye'de devrik lider Beşşar Esed'in işkence merkezi başkent Şam'daki Sednaya Hapishanesi'ndeki çalışmaları ve orada kayıp Türk vatandaşı olup olmadığına ilişkin soru üzerine Erdoğan, Türk vatandaşlarına ilişkin bir bilginin bulunmadığını bildirdi.
6 kat yerin dibindeki cezaevinde insanların ne hallere sokulduğunun görüldüğüne dikkati çeken Erdoğan, "Biz Türkiye olarak bu işi seyretmedik, tribünde kalmadık. AFAD'ımızı tüm teçhizatıyla ekipmanlarıyla Suriye'ye gönderdik. Orada o çalışmaları yapmaları, o çalışmalarla ilgili raporların oluşturulması, hem bölgeye hem İslam dünyasına güzel bir mesaj vermiştir. AFAD'ımız orada görevini yaptı ve döndü." ifadelerini kullandı.
Sednaya Hapishanesi'ndeki tünellere, yaşanan büyük acılara işaret eden Erdoğan, "Tünellerin uzunlukları, oraların içler acısı hali, hepsi birer felaket. Dünya, Suriye'nin bu halini görüp, gereken notu gerekli yerlere vermiştir diye düşünüyorum." değerlendirmesinde bulundu.
"Suriye düştüğü yerden kalkacak"
Cumhurbaşkanı Erdoğan, AFAD'ın Sednaya Hapishanesi'nde başarılı bir operasyon yaptığını, neticesinin alındığını ve bütün bunların tarihe çok önemli birer kayıt olarak düşüleceğini belirterek, şöyle devam etti:
"Sednaya Hapishanesi, bizim yıllardır söylediklerimizi doğruladı. Oradaki zulümler, işkenceler, yargısız infazlar, Baas rejimi gerçeğinin en acı fotoğraflarından biridir. Her zulüm gören coğrafyada olduğu gibi, Suriye'de de toplu mezarlara rastlanıyor. Anlaşılan Suriye'de henüz, zulüm ve işkence fotoğrafının tamamını görebilmiş değiliz. Bunun için biraz daha zamana ihtiyaç olacak.
Kendi halkına böylesi zulmeden Esed yönetiminin bunların hesabını uluslararası hukuk zemininde vermesi için elimizden geleni yapacağız. Umarım Sednaya fotoğrafı 'Türkiye'nin Suriye'de ne işi var?' diyenleri, 'Suriyelilere kapılarımızı neden açtık?' diye yabancı düşmanlığını körükleyenleri, 'Esed af ilan etti Suriyelileri ülkelerine gönderin' diyerek bizlere akıl verenleri bir nebze olsun utandırmıştır. Hala aynı cümleleri kuranların insani değerlerini Esed'in ölüm preslerinde ezdiğini, vicdanlarını yerin yedi kat altındaki zifiri karanlık hücrelere kapattıklarını düşünmemek elde değil."
Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Suriye'de kayıpların acıları dinmeyecek, ancak Suriye düştüğü yerden kalkacak. Bu zulümler unutulmayacak. Unutulan zulmün tekrarlanacağını biliyoruz. Kardeş Suriye halkı, bugün kanayan bu yaralarını sarıp, yeniden hür ve müreffeh bir gelecek inşa etmek için bir ve bütün olacak. Yanlarında ise hep kardeşleri Türkiye'yi bulacaklar." dedi.
"Irak'la, Suriye'yle ticari ilişkilerimizi yoğunlaştıracağız"
"Suriyeliler konusunda siz çok ağır eleştirilere tabi oldunuz, her türlü sorunun kaynağı olarak Suriyeliler gösterildi. Seçimlerde de aleyhinizde konuşuldu. Bugün şöyle geri dönüp baktığınız zaman, 'İyi ki Suriyelilere sahip çıktık, vicdani görevimizi yaptık' diyor musunuz?" şeklindeki soru ile Türkiye'nin bölgede artan gücü, Somali ve Etiyopya arasındaki sorunları çözülmesine ilişkin değerlendirmesinin sorulması üzerine Erdoğan, "Bölgedeki bütün bu gelişmelerde adımımızı inanarak attık. 'Biz ensarız, onlar muhacir…' derken bizim değişmez kaynaklarımıza, kutsal değerlerimize dayanarak bunları söyledim." ifadelerini kullandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, ana muhalefetin ise sürece böyle bakmadığını vurgulayarak, şöyle konuştu:
"Ensar kavramı ne anlama gelir, muhacir ne anlama gelir bunları anlamak gibi bir dertleri yoktu. Peki ne oldu şimdi? CHP kendi içinde bölük pörçük, paramparça. Öbür tarafta DEM, onu zaten söylemeye gerek yok. Biz bu süreçte terörle mücadeleyi de çok kararlı bir şekilde yaptık. Elhamdülillah neticeyi de aldık ve alıyoruz. Sınır boylarında bu kadar duvar örüyoruz. Bu duvarları kendi ülkemizi terör tehdidinden koruyalım diye inşa ettik, ediyoruz.
Bunun yanında yeni bir adım daha atacağız. Irak'la, Suriye'yle ticari ilişkilerimizi yoğunlaştıracağız. Bu, gerek Suriye için gerek Türkiye için yeni bir hareketlenmeyi her bakımdan getirecek. Bununla birlikte de bölgeye farklı bir hava gelecek. Gaziantep şu anda hareketlendi, Kilis aynı şekilde hareketleniyor ve daha da hareketlenecek. Biz ülkemize sığınan bu insanları kovmuyoruz. Biz bu insanlara 'Evine gidersen git ama gönüllülük esasına göre git. Siz bizim başımızın üstündesiniz. 'Ben evime gideceğim' diyorsanız evinize gidebilirsiniz' diyoruz. Şu anda zaten Suriyeli çocukların okulları devam ediyor, okullarını bu sene burada bitirecekler. Ondan sonra Suriye'de, Dara'da, Deyrizor'da, Suriye'nin diğer bölgelerinde evleri varsa oraya rahatlıkla gidebilirler. Savunmadan tutun, eğitime, enerjiye kadar birçok alanda işbirliği yapacağız. Suriye'nin şu anda enerjide ciddi sıkıntıları var. Ama biz onların enerjideki bu bütün sorunlarını da inşallah süratle gidereceğiz. Bu konuda da Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığımız oraya her türlü imkanı inşallah sağlayacak."
"Etiyopya ile Somali arasındaki barışın adımlarını kararlı bir şekilde attık"
Etiyopya-Somali konusunun da önemli olduğunun altını çizen Erdoğan, "Etiyopya ile Somali arasındaki o barışın adımlarını hakikaten farklı ve kararlı bir şekilde attık. Gerek Etiyopya Başbakanı gerek Somali Cumhurbaşkanı, sağ olsunlar, bizim bu arabuluculuğumuza olumlu yaklaştılar. Yaptığımız basın toplantısında da bunu ortaya koydular. Zor da olsa anlaşma bir yıllık sürecin ardından sağlanmış oldu." değerlendirmesinde bulundu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Etiyopya'nın topraklarından denize ulaşamamak gibi önemli bir sıkıntısının bulunduğuna dikkati çekerek, "Bunun için Somali'nin egemenliği ve toprak bütünlüğü temellinde bir adım atıldı, Etiyopya'ya denize erişim imkanı tanındı. Etiyopya çok büyük bir ülke. Böyle büyüklükte bir ülkenin böyle bir imkanı yakalaması gerekir. Biz Somalili kardeşlerimize, özellikle Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh'e bunu da söyledik, 'Artık burada Etiyopya'ya destek vereceksiniz. Bir adım atalım ve bu buluşmamızın en önemli neticesi de bu olsun, Etiyopya denize açılsın' dedik." açıklamasını yaptı.
Toplam 7 saat sadece üç ülkenin lideri olarak değil, heyetlerin de aralarında görüştüğünü anlatan Erdoğan, "Bazen görüşmeler çıkmaza da girdi. Böylesi anlarda devreye girdik, meseleyi çözdük. AGİT konusuna gelirsek; Türkiye'nin etkinliğini ve sorun çözme kapasitesini bilen AGİT üyesi ülkeler oy birliğiyle Sayın Feridun Sinirlioğlu'nu Genel Sekreterlik gibi önemli bir göreve layık gördü. Türkiye hem bölgesinde hem de küresel sorunlara yaklaşım tarzı ile öne çıkıyor. AGİT tüm bu özelliklerimiz nedeniyle ülkemize duyduğu güveni ortaya koymuştur." şeklinde konuştu.
"DEAŞ, PKK-YPG gibi terör örgütlerinin başı en kısa sürede ezilecektir"
Cumhurbaşkanı Erdoğan, yeni dönemde Türkiye'nin Suriye politikasının çerçevesinin nasıl çizileceğine ilişkin soru üzerine, şunları kaydetti:
"Yıllardır Esed zulmüne maruz kalan Suriye halkı birliğini ve kardeşliğini yeniden tesis etmeye çok yaklaştı. Önümüzdeki süreçte hiçbir gücün terör örgütleriyle iş tutmaya devam edeceğini düşünmüyoruz. Ülkenin diğer bölgelerinde bulunan DEAŞ, PKK-YPG gibi terör örgütlerinin başı en kısa sürede ezilecektir. Terörden arındırılmış ve halkı tarafından yönetilen bir Suriye'nin inşası için dün olduğu gibi bugün de elimizden geleni yapacağız.
Bölge terör örgütlerinden temizlendikten sonra da Suriye'yi ayağa kaldıracak adımlar hızlanacaktır. Suriye'nin kaynaklarının Suriye halkının huzur ve refahı için kullanılması konusu da mühim. Bugüne kadar Suriye'nin kaynakları terör örgütleri başta olmak üzere bölgede faaliyet gösteren gruplara aktı. Bu musluklar Suriye devrimi ile kapatıldı. Şimdi ülke bütün enerjisini ayağa kalkmak için kullanacak. Türkiye, Suriye'nin yeniden imarı ve kurumlarının ihyası için destek olmayı sürdürecektir. Uluslararası toplumun da buna katkı sunması için çalışıyoruz. Suriyeli mültecilerin ülkelerine dönmesiyle Suriye yeniden zenginleşecek, üretime odaklanacak ve kalkınacaktır."
"Ambargo ve kısıtlamaların kaldırılması ülkenin yeniden toparlanması için fayda sağlar"
Suriye'nin yeniden yapılanma süreci, Türkiye'nin bu konuda sağlayacağı katkılar, uluslararası aktörlerden Suriye'nin toprak bütünlüğüne yönelik hangi somut adımların atılmasının beklendiği ile Türkiye'nin İdlib'deki insani yardım faaliyetlerine yönelik soru üzerine Erdoğan, Suriye'deki çatışmalar ve yıllarca süren savaşın şehirlerin ve devletin altyapısını çökerttiğine dikkati çekti.
Yaraları sarmak için kentlerin yeniden imarının önemli olduğunu vurgulayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Suriyeli mültecilerin ülkelerine gönüllü dönüşü ve sürdürülebilir bir yaşam kurmaları için barınma meselesini halletmek gerekiyor. Yeni evler, iş alanları, üretim ve enerji tesisleri, tarım ve hayvancılığa yönelik tesisler hızla oluşturulmalı. Suriye ekonomisi de çökmüş durumda. Suriye'ye yönelik Esed rejimi nedeniyle konulan ambargo ve kısıtlamaların kaldırılması ülkenin yeniden toparlanması için fayda sağlar. Suriye'nin yeniden uluslararası topluma entegre edilmesi bir başka konu. Suriye’nin geleceğini temellendirecek, kapsayıcı bir anayasa yapmak ve siyasi sistem inşa etmek de bu adımlar kadar gerekli.
Suriye'nin geleceğine Suriye halkının karar vereceği gerçeğini kimsenin aklından çıkartmaması gerekir. İnsani yardımlar konusunda yeterlilik söz konusu değil. Suriye'ye şu anda o beklenen insani yardımın geldiği de yok. Biz Türkiye olarak bugüne kadar Suriye'ye yeni dönem için insani yardım bazında birçok katkılar yaptık. Şimdi de bu devrimden sonra bu insani yardımlarımız devam ediyor, devam edecek. Bu yeni yönetimin özellikle ihtiyacı olan birçok unsur bulunuyor. Bu unsurlar konusunda da onları yalnız bırakmayacağız. Özellikle DEAŞ, PKK/YPG bunlarla mücadelede onların hiç yalnız kalmaması lazım. Gereken neyse bunları yapacağız. Yakında Dışişleri Bakanımız Hakan Fidan da inşallah oraya gidecek. Yeni yapılanmayı birlikte yapacaklar."