Dünyada 52 ülkede şeker pancarı üretilmekte olup Türkiye %9,1'lik pay ile Rusya, ABD, Fransa ve Almanya'nın ardından 5'inci sırada yer almaktadır.
Türkiye, iklim koşulları dolayısıyla yalnızca şeker pancarından üretim yapan ülkeler arasındadır. Şeker kamışı sadece tropik ve alt tropik bölgelerde yetiştiğinden, Türkiye’de şeker kamışı yetiştirilememektedir. Kamış ve pancardan elde edilen şekerler arasında kalite bakımından bir farklılık bulunmamaktadır.
Şeker kamışından elde edilen şekerin maliyeti daha düşük olmaktadır. Çünkü şeker kamışı çok yıllıktır diğer girdileri de düşüktür. Kamış şekerinin maliyeti pancar şekerine göre %40-50 daha ucuzdur ve dünyadaki şeker fiyatları kamış şekerine göre belirlenmektedir.
Dünyada 2022/23 sezonunda şeker üretiminin 185 milyon ton olarak tahmin edilmektedir.
Dünyanın en büyük şeker üretici ülkesi Brezilya olup, dünya üretimindeki payı %20’dir… Bu ülkeyi %19,2’lik pay ile Hindistan ve %9`luk pay ile AB ülkeleri takip etmektedir. Türkiye %1,5`lik payla 10. sırada yer almaktadır.
Kamıştan elde edilen şekerin yüksek verimli ve düşük maliyetli olmasından dolayı dünya şeker ticaretinin %90’ı kamıştan yapılmaktadır. 2021/22 sezonunda dünyanın en büyük şeker ihracatçı ülkesi olan Brezilya yaklaşık 36 milyon tonluk beyaz şeker üretiminin 25,6 milyon tonunu ihraç etmiştir. İhracatta, bu ülkeyi 10 milyon ton şeker ihracatıyla Tayland ve 8,8 milyon ton ile Hindistan izlemektedir
Ülkemizde şeker pancarı tarımı yaklaşık 500 bin çiftçinin, diğer bir ifadeyle 3 milyon insanın hayatını etkilemektedir. Şeker üretimi anlamında tüm insanımızı etkilemektedir.
Şeker pancarı önemli bir besin kaynağı olan şeker başta olmak üzere melas, alkol, maya, biyoetanol gibi birçok ürünün ham maddesini oluşturmaktadır. Şeker, insan beslenmesinde kalori kaynağı ve vücudun işlevsel faaliyetleri için gerekli temel besin maddesi olmasının yanı sıra, tarımsal üretime, istihdama katkısı ve yan ürünler nedeniyle tüm dünyada stratejik öneme sahip bir ürün durumundadır (Eştürk, 2018).
Türkiye’de Şeker Pancarından Kristal Şeker Üretimi Gerçekleştiren Toplam 33 Şeker Fabrikasından 15’i kamu tarafından, 12’si özel sektör ve 6’sı pancar kooperatifleri tarafından işletilerek faaliyet göstermektedir.
Mevcut durumda kamunun sektör payı %35,48 kooperatif fabrikalarının payı %35,88 özel fabrikaların payı ise %28,64 olmuştur.
Türkiye'de 33 pancar şekeri fabrikasının kurulu şeker üretim kapasitesi yaklaşık 3,6 milyon ton/yıldır.
Türkiye’de Şeker piyasasında, pancar şekerinden üretim gerçekleştiren toplam 33 fabrika faaliyet gösterirken, yurtiçi kotalı üretim gerçekleştiren 5 NBŞ işletmesinin yanı sıra 5 adet de sadece ihracat kotası bulunan NBŞ fabrikası bulunmaktadır. Türkiye’de Şeker üretim kotası Toplam: 2.700.000 tondur. Pancar Şekeri kotası 2.632.500 ton İle % 97,5’ini oluştururken, NBŞ kotası 67.500 ton ile %2,50’ini kapsamaktadır.
Toplam 74 İl ve yaklaşık 7000 yerleşim biriminde ve ülkemizin Ege-Batı Karadeniz-Doğu Karadeniz-Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri haricinde kalan bütün sulanır alanlarında tarımı yapılır.
Türkiye’de pancar hasadı ağustos ayında başlayıp aralık başına kadar sürmektedir. Bu yılki şeker pancarı alım fiyatını ton başına 1400 lira olarak belirlendi.
Ayrıca, pancar üretim kotasını tamamlayan üreticilerimize ton başına 50 lira kota tamamlama primi de ilave olarak verilecektir. Böylece şeker pancarı alım fiyatı, yüzde 245 artış ile ton başına 1450 lira olmuştur
Şekerpancarı üretiminin en önemli unsuru olan tohum, ülkemizde üretilmekle birlikte, ebeveyn hatlar ithal edilmektedir. Sertifikalı kademede şeker pancarı tohumu üretim miktarı 2021 yılında 2 bin 122 tona ulaşmıştır. Üretilen bu miktar ülke ihtiyacını fazlasıyla karşılamaktadır. Şeker pancarı tohumu üretiminde yeterlilik oranımız yüzde 183'tür. Şeker pancarında arz güvenliği için sertifikalı kademede üretilen tohumlarda kullanılan ebeveyn hatların yerli ve milli kaynaklardan karşılanması önem arz etmektedir.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Şeker Enstitüsü tarafından 'TÜRKŞEKER 2023' ve 'TÜRKŞEKER 2053' adlarında 2 çeşit geliştirilmiştir. Geliştirilen bu çeşitlerin ticarete girmesi için 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu çerçevesinde 28.01.2022 tarihinde Milli Çeşit Listesi'ne kayıtları yapılmış ve üretim izinleri alınmıştır. Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. adına üretim izni alınmış bu çeşitlerin, farklılık, yeknesaklık, durulmuşluk testleri sürmektedir. Bu testlerin neticesine göre kesin kayıtları yapılacak olup tescil süreci devam etmektedir .2024 yılında büyük bir ekim alnının yerli ve milli tohumdan olacağı öngörülmektedir.
Türkiye'de şeker sektörü 1925 tarihinden itibaren yasa ile düzenlenmiştir. Şeker sanayii ile ilgili yayımlanmış tüm mevzuatı bünyesinde toplayan 6747 sayılı Şeker Kanunu 1/07/1956 tarihinde yürürlüğe girmiş ve 19/04/2001 tarihinde yürürlüğe giren 4634 sayılı Şeker Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır. Halen yürürlükte olan 4634 Sayılı Şeker Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde iş ve işlemler yürütülmektedir
Şeker Kanunu ile arz yönetiminin ‘Kota Sistemi’ ile yürütülmesi hükme bağlanmıştır. Ülkede şeker üreten şirketler genelinde üretim kotalarının belirlenmesi ve dağıtılması şeker sektörünün sürdürülebilirliği açısından büyük önem arz etmektedir.
Kota uygulamasına geçilmesinin nedenleri aşağıda sıralanmıştır;
- Pancar üretiminin şekerdeki iç talep doğrultusunda artırılarak şeker üretiminin garanti altına alınması,
- Şekerde pazar büyümesine uyum sağlanması,
- Şeker fabrikalarının verimlilik ilkelerine göre optimal kapasite ile çalıştırılması,
- Üreticilere düzenli ve yeterli gelir sağlanması,
- Tarım kesimine aktarılan desteklerin rasyonel kullanımının sağlanması,
- Türkiye şeker sanayinde gerçekleştirilen ithalat,
- Sektörün kendi kendine yetersiz olduğu anlamına gelmemektedir.
Sektörde yapılan şeker ithalatı, sektörde üretilmeyen ya da çok düşük miktarlarda üretilen özel amaçlı şekerlerden oluşmaktadır. Dahilde İşleme Rejimi uygulamalarıyla, ihraç ettiği şekerli ürünleri göstererek, şeker ithal edilebilmektedir. Yani burada unda vs. ürünlerde olduğu gibi, ihracat yaptıktan sonra, ithalat yapılabilmektedir.