Sahra’nın bilge adamı: Ahmed Baba et-Tinbükti

DAKAR (AA) - ALAATTİN DOĞRU - Kadim Sahra medeniyetinin yetiştirdiği en önemli isimlerden olan Ahmed Baba et-Tinbükti derin birikimi ve ortaya koyduğu eserlerle bölgenin bilge adamı olarak biliniyor.

Asıl adı Ebu’l-Abbas Ahmed Baba bin Ahmed bin Hac Ahmed bin Ömer bin Muhammed Akit es-Sanhaci el-Mesufi olan büyük alim, kendi verdiği bilgilere göre Ekim 1556’da bugün Mali Cumhuriyeti sınırları içerisinde yer alan Timbuktu kentinde doğdu. Ahmed Baba'ya hayatının büyük çoğunluğunu geçirdiği kent nedeniyle et-Tinbükti lakabı verildi.

Batı Sahel’de hüküm süren Songhay Devleti’nin egemenliğindeki Timbuktu kenti, o dönem ticari ve kültürel açıdan altın çağını yaşıyordu.

Hem siyahi hem berberi kökene sahip Ahmed Baba çok sayıda alim yetiştiren, beş asırlık mazisi olan bir ulema ailesinden geliyordu.

Ahmed Baba, kentin önde gelen alimlerinden ve aile üyelerinden olan Muhammed Bağyu, Kadı Akım bin Mahmud ile babası ve amcasından hadis, fıkıh, usül, Arapça, beyan ve tefsir gibi İslami ilimler, ayrıca astronomi, etnografi tahsil etti.

- Sankore Medresesi'nin rektörü oldu

Ahmed Baba da eğitim aldığı aile üyeleri gibi bölgenin en büyük ilim merkezlerinden Sankore Medresesi’nin öğretim üyelerinden biri oldu.

O dönem 50 binden fazla kişinin yaşadığı Timbuktu’daki Sankore Medresesi’nden on binden fazla öğrenci öğrenim görüyordu.

Ahmed Baba, İslam ilimlerinin yanı sıra sanat, astronomi, müzik, matematik, etnografi, tıp, cerrahi, botanik, farmakoloji, geometri, coğrafya, kimya, biyoloji ve hukuk gibi alanlarda eğitim verilen Sankore Medresesi'nde zamanla rektörlüğe kadar yükseldi.

Baba, Fas’taki Sadi Krallığı Sultanı Ahmed el-Mansur 1592’de Timbuktu’yu ele geçirdiğinde, bölgenin önde gelen ilim adamların biri konumundaydı.

Faslılar kente saldırdığında 1600 kitaplık kütüphanesi yok edilen Ahmed Baba, Sadi Krallığına karşı hareket başlattı.

Hareketin sembolü haline gelen Ahmed Baba, Sultan Ahmed el-Mansur’un emriyle 1594’te ailesiyle Mağrib’e sürgün edilerek burada hapse atldı.

- Fas’ın başkadısı derslerini dinliyordu

Fas’ta bir yıldan uzun süre hapiste tutulan Ahmed Baba, bu ülkedeki alimlerin karşı çıkması ve ricasıyla Marakeş’ten ayrılmaması şartıyla serbest bırakıldı.

Ahmed Baba, alimlerin ısrarı üzerine Kerif Medresesi’nde ilim öğretmeye başladı.

Maliki fıkhı, kelam, nahiv ve belağat gibi derslerine çok sayıda öğrenci katılan Ahmed Baba’ya en zor sorular soruluyor ve cevapları nihai olarak görülüyordu.

Geniş bilgisiyle Mağrip alimlerini hayrete düşüren Ahmed Baba’nın dersini Fas’ın yaşlı başkadısı, Marakeş müftüsü gibi ileri gelen ilim adamları da dinledi.

Ahmed Baba, bununla birlikte, işgale karşı duruşunu göstermek için hiçbir devlet görevini kabul etmedi.

Timbuktu’ya yaşayan farklı etnik grupları bir araya getirmeye çabalayan Ahmed Baba, bilginin etnik farklılıklardan üstün olduğunu inanıyordu.

- Bir ömre 56 eser sığdırdı

Derslerinin yanı sıra sık sık fetvalarına başvurulan et-Tinbukti, ömrü boyunca yazdığı tespit edilen 56 eserin 26’sını Fas’ta geçirdiği 12 yılda telif etti.

Sadi Krallığının sultanının 1607’de değişmesi üzerine serbest bırakılan Ahmed Baba, ertesi yıl Timbuktu’ya geri döndü.

Hayatının geri kalan kısmını burada ders ve fetva vermekle geçiren büyük alim Ahmed Baba, 1627’de yaşamını yitirdi.

Öldüğünde tüm İslam dünyasında tanınan bir alim olan Ahmed Baba’nın adı Timbuktu’da, bugün 30 binden fazla yazma İslami esere ev sahipliği yapan Ahmet Baba Yüksek Öğrenim ve İslami Araştırma Enstitüsüne verildi.

Ayrıca Uluslararası Astronomi Birliği, 1979’da Merkür’de, çapı 127 kilometre olan bir krateri de Ahmed Baba olarak adlandırdı.