Polaganje prava Grčke na eksluzivnu ekonomsku zonu za ostrva ima globalne posljedice

Grčki argument kojim traži isključivu ekonomsku zonu (EEZ) za svoja ostrva na koja se prostiru u Mediteranskom moru, pozivajući se na Konvenciju Ujedinjenih nacija o pomorskom pravu (UNCLOS) iz 1982. godine, ima opasne implikacije za čitav svijet.

Prema UNCLOS-u, suverena država ima posebna prava u pogledu istraživanja i upotrebe morskih resursa, uključujući proizvodnju energije iz vode i vjetra, do 200 nautičkih milja od svoje obale. Konvencija, međutim, predviđa da države određuju glavno ostrvo od kojeg se može mjeriti udaljenost, a ne manja ostrva. Dalje, preklapanje zahtjeva, slučajne obale i razna ostrva onemogućavaju primjenu ovog opšteg principa EEZ-a na Mediteran.

Tri svjetske sile – Sjedinjene Američke Države, Velika Britanija i Francuska - zauzimaju 44 ostrva širom svijeta, od udaljenih voda Atlantika do Tihog i Indijskog okeana. Ukoliko se prihvate argumenti Grčke i EEZ mjeri s ostrvskih teritorija, mnoge države u svijetu neće moći polagati pravo na vode duž svojih obala. Rusija zauzima četiri ostrva tik uz japansku obalu. EEZ za ova ostrva znači da Japan neće imati nadležnost ni duž svojih obala.

Tokom turskog rata za nezavisnost od 1919. do 1923. godine, grčke okupacione snage poražene su od turskih nacionalnih snaga, protjeravši ih iz Anadolije.

Na kraju rata, Turska je potpisala Ugovor u Lozani 1923. godine s Grčkom i drugim velikim silama, među kojima su Velika Britanija, Francuska i Italija, postavljajući zapadne granice s Atinom i djelimično rješavajući neka od svojih istočnih i južnih graničnih pitanja sa Sirijom, tada pod francuskim mandatom, i Irakom, koji je bio pod britanskim mandatom.

Uprkos mirovnom sporazumu, neka pitanja između Turske i Grčke ostala su otvorena, uključujući status ostrva u Egejskom moru, između grčkog i Anadolskog poluostrva.

Osim dva ostrva, Gokceada i Bozcaada, u blizini strateški kritičnog turskog prolaza Dardaneli - gdje je Osmansko Carstvo vodilo historijsku bitku kod Canakkalea (Galipolje) - svi ostali egejski otoci prepušteni su Grčkoj.

Meis (Kastellorizo), grčko ostrvo, nalazi se na samo dva kilometra od južne turske obale i 570 km od grčkog kopna. Tumačenje odredbe UNCLOS-a da ima 200 nautičkih milja EEZ-a od obale ovog ostrva znači da Turska ne bi imala teritorijalne vode, kontinentalni pojas ili druga pomorska prava u regiji.

"Niko ne može ograničiti Tursku, koja ima najdužu obalu na Mediteranu, na obale mediteranskog grada Antalije. Odlučni smo u odbrani pomorskih prava naših građana i naroda Turske Republike Sjeverni Kipar", rekao je prošle sedmice turski predsjednik Recep Tayyip Erdogan.

Sencer Imer, glavni savjetnik Centra za istraživanje kriza i politika Ankare (ANKASAM) rekao je da Grčka pokušava oduzeti prava Turske na istočnom Mediteranu.

"Grčka i njeni saveznici strateški pokušavaju spriječiti naš izlaz na Mediteransko more i oduzeti nam podzemno bogatstvo. Ovo je piratstvo, a Turska to ne može prihvatiti", naglasio je Imer.

Ističući da će ovi događaji dugoročno stvoriti situaciju protiv Grčke, Imer je rekao da UN i Evropska unija ovdje nemaju mjesta, a Turska ima suverena prava u smislu zakona o moru.

Pored Meisa (Kastellorizo), postoje i druga grčka ostrva rasuta po cijelom Egejskom moru prema turskoj obali, poput Lezbosa, Chiosa, Kosa, Rhodosa i Samosa. Njihovo postojanje blokira Tursku da proširi bilo koju svoju uticajnu zonu dalje od nekoliko nautičkih milja od njene obale.

Turska zastupa stav da ostrva ne mogu imati puni EEZ od 200 nautičkih milja (nm). Smatra da bi ostrvima trebalo odobriti ili smanjenu površinu od 12 nm ili da je nemaju ukoliko su dio veće teritorije daleko od kopna.

Turska je 1. decembra 2019. godine formalno tvrdila da grčko ostrvo Meis (Kastellorizo) uopšte ne bi trebalo imati isključivu ekonomsku zonu jer je to malo ostrvo tik uz tursko kopno i ne može stvoriti područje pomorske jurisdikcije 4.000 puta veće od njegove površine.

- Ankara nudi bilateralni dijalog

Prema turskom ministarstvu vanjskih poslova, EEZ mora biti koekstenzivan s kontinentalnim sprudom, na osnovu relativne dužine susjednih obala.

Ako se primijeni formula UNCLOS-a o teritorijalnim vodama, 71,5 posto Egejskog mora bilo bi pod grčkim suverenitetom, a samo 8,7 posto pod turskim, što bi ozbiljno ograničilo tursko pomorsko područje.

Ankara insistira na tome da bi obje strane trebale sjesti i početi dijalog kako bi se postiglo prihvatljivo rješenje zasnovano na poštenoj podjeli. Gledajući broj ostrva koji okružuju zemaljsku kuglu i drže ih sile poput SAD-a, Velike Britanije i Francuske, grčka formula spriječila bi mnoge zemlje da polažu pravo na EEZ duž svojih obala.

- Ostrva koja drže SAD

Portoriko i Američka Djevičanska ostrva: smješteni su na sjeveroistoku Karipskog mora, otprilike 1.600 km jugoistočno od Miamija na Floridi.

Guam i Sjeverna Marijanska ostrva: leže jugoistočno od Japana u Tihom okeanu, sjeverno od Nove Gvineje i istočno od Filipina, na razmeđi istočne granice Filipinskog mora.

Američka Samoa: ostrvo je SAD-a s najjužnijim dosegom na 14 stepeni ispod ekvatora.

Atol Palmyra: smješteni južno od Havajskih ostrva, otprilike na jednoj trećini puta između Havaja i Američke Samoe.

Ostrvo Baker: leži na gotovo pola puta između Havaja i Australije.

Ostrvo Howland: nalazi se između Havaja i Australije.

Ostrvo Jarvis: smješteno u Tihom okeanu, otprilike na pola puta između Havaja i Cookovih ostrva.

Johnston Atoll: smješten u sjevernom Tihom okeanu, oko 750 nm jugozapadno od Havaja.

Kingman Reef: u sjevernom Tihom okeanu leži na pola puta između Havaja i Američke Samoe.

Midway Atoll: Podjednako udaljen od Sjeverne Amerike i Azije na sjevernom Pacifiku.

Ostrvo Wake: smješteno je 3.204 km (1.991 mi) jugoistočno od Tokija u Tihom okeanu.

Ostrvo Navassa: smješteno sjeveroistočno od Jamajke, južno od Kube, 40 nautičkih milja zapadno od Haitija.

- Britanska ostrva

Anguilla: britansko prekomorsko područje na Karibima, smješteno istočno od Portorika i Djevičanskih ostrva i sjeverno od Saint Martina.

Bermuda: teritorija u sjevernom Atlantskom okeanu, oko 1.035 km (643 milje) istočno-jugoistočno od rta Hatteras, Sjeverna Karolina.

Britanska antarktička teritorija: Velika Britanija polaže pravo na sektor Antarktika.

Britanska teritorija u Indijskom okeanu: Smještena je u Indijskom okeanu na pola puta između Tanzanije i Indonezije.

Britanska Djevičanska ostrva: teritorija na Karibima, istočno od Portorika i američkih Djevičanskih ostrva i sjeverozapadno od Angvile.

Kajmanska ostrva: smještena su u zapadnom Karipskom moru južno od Kube i sjeveroistočno od Hondurasa, između Jamajke i meksičkog poluostrva Jukatan.

Diego Garcia: južno od ekvatora u centralnom Indijskom okeanu.

Foklandska ostrva: smještena su u južnom Atlantskom okeanu 483 km (300 mi) istočno od južne patagonske obale Južne Amerike.

Gibraltar: smješten na južnom vrhu Iberijskog poluostrva, na sjeveru omeđen Španijom.

Montserrat: ostrvo je dio lanca na Karibima, u zapadnoj Indiji.

Ostrva Pitcairn: smještena su na jugu Tihog okeana.

Saint Helena, Ascension i Tristan da Cunha: Smješteni su u južnom Atlantiku. Velika Britanija se 2008. prijavila za UNCLOS tražeći EEZ preko 200 nautičkih milja. No, tijelo UN-a 2010. godine reklo je da se granica ne može produžiti preko standardne granice, na osnovu naučnih istraživanja.

Saint Helena: leži nekih 1.950 km (1.210 mi) zapadno od obale jugozapadne Afrike.

Ostrvo Ascension: u južnom Atlantskom okeanu, ostrvo je udaljeno oko 1.600 km (1.000 mi) od obale Afrike.

Tristan da Cunha: najudaljeniji naseljeni arhipelag na svijetu, leži približno 2.411 km (2.432 km) od obale Cape Towna u Južnoj Africi.

South Georgia and the South Sandwich ostrva: u južnom Atlantskom okeanu ostrva leže oko 700 km (430 mi) jugoistočno od Južne Georgije.

Suverena bazna područja Akrotiri i Dhekelia: britanska teritorija u blizini ostrva Kipar, služe kao baza za obavještajnu i nadzornu mrežu signala na Mediteranu.

Ostrva Turks i Caicos: dvije grupe tropskih ostrva u arhipelagu Lucayan u Atlantskom okeanu i sjevernom dijelu zapadne Indije.

Guernsey: sjeverno od Saint-Maloa i zapadno od Jerseya i poluotoka Cotentin.

Ostrvo Man: smješteno u Irskom moru između Velike Britanije i Irske.

Jersey: blizu obale Normandije u Francuskoj.

- Ostrva koja drži Francuska

Iles des Saintes ili Les Saintes: smješten je u Sjevernoj Americi, na karipskim ostrvima.

Marie-Galante: Francuska prekomorska regija na Karibima.

La Desirade: smješten u sjevernom Atlantskom oceanu.

Guadeloupe: smješten sjeverno od Antigve i Barbude, a Dominika leži na jugu.

Martinik: smješten na Malim Antilima Zapadne Indije u istočnom Karipskom moru.

Francuska Gvajana: graniči se s Brazilom na istoku i jugu i Surinamom na zapadu.

Saint Pierre i Miquelon: smješten na sjeverozapadu Atlantskog okeana u blizini kanadske provincije Newfoundland i Labrador.

Collectivity of Saint Martin: smješten u zapadnoj Indiji na Karibima.

Sveti Barthelemy: ostrvo leži oko 35 km (22 milje) jugoistočno od Sint Maartena i sjeveroistočno od Saint Kittsa i Nevisa.

Mayotte: smješten u sjevernom Mozambičkom kanalu u Indijskom okeanu, uz obalu jugoistočne Afrike, između sjeverozapadnog Madagaskara i sjeveroistočnog Mozambika.

Reunion: smješten je u Indijskom okeanu, istočno od Madagaskara, i 175 km (109 milja) jugozapadno od Mauricijusa.

- Ruska ostrva duž japanske obale

Rusija zauzima četiri ostrva koja odvajaju Ohotsko more od Tihog okeana. Na njih polaže pravo Japan, koji ih naziva svojim sjevernim teritorijima ili južnom Chishimom, i smatra ih dijelom podprefekture Nemuro u prefekturi Hokkaido. Leže samo nekoliko kilometara od sjeverne obale Hokkaida u Japanu.