MTA açıkladı! Türkiye'deki aktif volkanlardan kaç kişiyi etkilenecek

Türkiye'nin en doğudaki ve en büyük volkanı olan Ağrı, Ermenistan, Azerbaycan ve İran sınırlarına yakın olduğundan farklı isimlerle bilinmektedir. Türkiye dışında yaygın olarak kullanılan ismi Ararat'tır. Ağrı'nın iki büyük volkan konisi vardır: Büyük Ağrı (daha batıda, yaklaşık 5.137 m) ve Küçük Ağrı (doğudaki koni, yaklaşık 3.896 m). Yüksek zirvesiyle Ağrı, kış aylarında çok karlı olur ve zirvesinde hızla azalan kalıcı bir buz örtüsünün altındadır.

İki büyük koninin oluşmasının ardından kuzey-güney yönelimli çatlaklar boyunca yaygın püskürmeler olmuştur. Büyük Ağrı çevresinde volkan konileri ve dasitik-riyolitik lav domları oluşurken, Küçük Ağrı'nın batı kanadında piroklastik koniler ve domlar oluşmuştur. Kayıtlı üç Holosen dönemi püskürmesinin yanında, iki tane de kesin olmayan püskürmeden söz edilmektedir. Erken Bronz Çağı eserlerinin üzerinde piroklastik akıntı birikintileri bulunmaktadır ve bu da Bronz Çağı'nda ölümcül bir püskürme olduğunu göstermektedir. Daha da yakın zamanda, 1840 yılında yıkıcı bir püskürme, deprem ve toprak kayması olmuştur.

Acıgöl-Nevşehir

Volkan tipi: Kaldera​

Volkan numarası: 213004

Yükseklik: 1683 m​

En yakın şehir: Nevşehir: 15 km

100 km içindeki nüfus: 2 milyon 253 bin 483

Acıgöl-Nevşehir, İç Anadolu'da, Nevşehir'e yakın ve Kayseri'den sadece 70 km kadar uzaklıkta bir kalderadır. Pleistosen döneminden beri var olan, yaklaşık 7x8 km alan kaplayan bu kaldera, yer altında kalmış olan daha büyük ve eski bir kalderanın parçasıdır. Kalderanın duvarları büyük ölçüde belirsiz olsa da kalderada maar, lav domları, lav akıntıları ve piroklastik koniler bulunmaktadır. Lav akıntıları bazaltik akıntılardan obsidiyen akıntılarına kadar çeşitlilik gösterir. En genç lav domları batıda olup 20 bin ila 15 bin 000 yıllıktır. Birçok cüruf tabakası belirlenmiş olup bunlardan 11 bin ila 4 bin 300 yıllık olanlarından 13 tanesi Eski Acıgöl maarında tespit edilmiştir.
​MÖ 7810 ile MÖ 2080 yılları arasında Holosen dönemine ait beş tane püskürme kaydedilmiştir.

Erciyes Dağı

Volkan tipi: Stratovolkan​

Volkan numarası: 213010

Yükseklik: 3916 m

En yakın şehir: Kayseri ~20 km​

100 km içindeki nüfus: 1 milyon 817 bin 720

Erciyes Dağı, 3.916 m yükseklikle İç Anadolu'nun en yüksek zirvesidir ve Orta Anadolu Volkanik Bölgesi'nin (OAVB) doğusunda yer alır. Bu stratovolkan erozyona uğramıştır ve doğu kanadında atnalı şeklinde bir çöküntü alanı bulunur. Stratovolkanı çevreleyen çok sayıda koni ve dom, volkanın etrafında yayılır ve volkanın yamaçlarından uzaklara kadar bugün yoğun nüfuslu olan bölgelere kadar ulaşır. Hızla büyüyen Kayseri şehri, Erciyes'in 20 km kuzeyinde bulunmaktadır.

Erciyes Dağı'nın, çok büyük patlamalı püskürmeler içeren uzun püskürme geçmişi ve Holosen döneminde gerçekleşen patlamalar, Erciyes Dağı'nın muhtemelen aktif bir sistem olarak kabul edilmesi gerektiğini gösterir. Volkanik tehlikeler açısından bakıldığında, gelecekte olabilecek faaliyetlere ilişkin en olası senaryolar, Karagüllü, Perikartın ve Dikkartın domları ile ilişkilendirilen, riyodasitik patlamalı-ekstrüzif püskürmelerle ilintilidir. Lav akıntıları, geniş bölgelere yayılabilecek tefra yağışları, piroklastik akıntılar ve laharlar olası volkanik tehlike senaryoları içindedir.

Göllü Dağı

Volkan tipi: Lava domu​

Volkan numarası: 213003

Yükseklik: 2143 m​

En yakın şehir: Niğde,~30 km

100 km içindeki nüfus: 2 milyon 49 bin 981 kiş

Göllüdağ, İç Anadolu'da Hasan Dağı ile Acıgöl-Nevşehir arasında yer almaktadır. Gölüdağ ve çevresinde lav domları, cüruf konileri ve maarlar bulunmaktadır. Faaliyet baskın olarak riyolitik ve riyodasitik olup geniş alana yayılan obsidiyenler bulunmaktadır. Obsidyenler 1,33 ila 0,84 milyon yıllıktır (Bigazzi ve diğ., 1995). Neolitik dönemin en önemli maden işletmelerinden bir tanesi olan “Kömürcü” obsidiyenlerin işlendiği ve ticaretinin yapıldığı en önemli arkeolojik alanlardan bir tanesidir.

Volkanın zirvesinde Büyük Göllüdağ ve Küçük Göllüdağ domları bulunur. Küçük Göllüdağdan 0.4my, Bozdağdan 0.9my, Kaletepeden 1.1 My, Büyük Göllüdağ’dan 0,8my K/Ar yaşları bulunmuştur (Mouralis vd., 2019).
​
Keller'e (1980, GVP'de) göre, yeni görünmeleri sebebiyle bazı volkan konileri Holosen döneminde oluşmuştur. Hidrotermal alterasyon ve kaplıcalar da bölgenin hâlâ aktif olduğunu düşündürmektedir.

Hasan Dağı

Volkan tipi: Stratovolkan​

Volkan numarası: 213002

Yükseklik: 3262 m​

En yakın şehir: Aksaray ~30 km​

100 km içindeki nüfus: 1 milyon 362 bin 673

Hasan Dağı İç Anadolu'da, Aksaray yakınlarında büyük bir stratovolkandır. Bazaltikten riyolitike kadar değişen bileşimde kayaçların bulunduğu Hasandağında kaldera çökmesini içeren patlamalar, zirve kalderası, çift zirvesi, domlar, ignimbiritler, blok ve kül akıntıları ve Debri Avalanjlar bugünkü yapıyı oluşturmaktadır.

Hasan Dağı'nın iki belirgin zirvesi, Büyük Hasan ve Küçük Hasandağları andezitikten dasitike lav domlarıdır. Lav domlarından çökmesi ile oluşan piroklastik akıntılar yamaçları örter, büyük kaldera çökmesinin ignimbiritleri volkanın batı, güney ve kuzeydoğusunda yayılım gösterir.

Volkanın çevresinde birçok cüruf konisi ve bunlarla ilişkili lav akıntıları da bulunur.

Hasandağı volkanının çevresindeki püskürmeler günümüzden yaklaşık 13 milyon yıl önce başlamış ve tarihsel çağlara kadar süre gelmiştir.

Günümüzde zirvesinde yaklaşık 55ºC bir fümerol aktivitesi de bulunan Hasandağı aktivitesini sürdürmekteir. Volkanın çevresinde volkanik kökenli birçok gaz çıkışı da mevcuttur

Karaca Dağ

Volkan tipi: Kalkan​

Volkan numarası: 213011

Yükseklik: 1957 m​

En yakın ana şehir: Diyarbakir ~40 km

100 km içindeki nüfus: 2 milyon 344 bin 496

Karapınar volkanik alanı

Volkan tipi: Volkanik Alan​

Volkan numarası:213001

Yükseklik: 1302 m​

En yakın şehir: Ereğli 40 km

100 km içindeki nüfus: 1 milyon 220 bin 961

Karapınar Volkanik alanı Orta Anadolu’da, Konya ve Aksaray illeri arasında, Konya Karapınar ilçesi ile Zengen ilçeleri arasındaki bölgedir. Bölgede onlarca monojenetik volkan bulunmaktadır. Maarlar, cüruf konileri baskın volkan tipleridir. Volkanik alan iki ana bölgeden oluşmaktadır. Batıda Karapınar ilçesi yakınlarında Karacadağ, Meke Gölü ve Acıgöl gibi volkanları içine alan bölge, doğuda ise Eğrikuyu-Zengen-Üçkuyu arasında kalan ve içerisinde onlarca cüruf konisi ve maar bulunan bölgedir.

Orta Anadolunun bazik volkanizmasının ve monojenetik volkanlarının en güzel görülebileceği bölgelerden bir tanesidir. Karapınar volkanik alanının simgesi olan Meke gölü ise bir maarın içerisinden çıkan cüruf konisi ile nazar boncuğunu andırmaktadır.

Karapınar volkanik alanı Kuvaterner dönemi içerisinde farklı zamanlarda etkisini göstermiş bazik volkanizma ile birlikte ürünlerini oluşturmuştur. Bu ürünler çoğunlukla zayıf zonları kullanarak yüzeylemişlerdir. Karapınar bölgesi içerisinde özellikle Nasuhpınarı bölgesinde ve Acıgöl maarı içerisinde volkanik kökenli gaz çıkışları mevcuttur.

Kula Volkanik Alanı

Volkan tipi: Cüruf konileri ve lav akıntıları​

Volkan numarası: 213000

Yükseklik: 750 m​

En yakın şehir: Uşak ~65km

Manisa ~95km​

100 km içindeki nüfus: 2 miloyn 655 bin 406 km

Kula Volkanik Bölgesi, Türkiye'nin batısında, Manisa ve Uşak illeri arasında geniş bir bölgede yayılım gösteren bir çok irili ufaklı volkandan oluşan bir bölgedir. Türkiye'nin batısında yer alan en genç volkanizma bu bölgededir. Lav tüpleri, cüruf konileri, maarlar ve diğer volkanik ürünler ile Kula jeoparkı, ülkemizin Unesco tarafından tanınan ilk jeoparkıdır.

Kula eski tarihlerde yaşayan insanlar volkanların patlamasına şahit olmuş ve volkanik ürünler üzerinde ayak izlerini bırakmıştır. İlkel insanların ayak izlerinin korunduğu Kula jeoparkı her yıl birçok ziyaretçiyi ağarlamaktadır. Sıcak su ve volkanilk kökenli gaz çıkışları Kula volkanik alanında bulunan diğer unsurlardır. Lav akıntıları taze ve belirgin yüzlekler sunmaktadır. Farklı evrelerde patlamalı volkanizma ile oluşan cüruf konilerinden çıkan lavlar Kula ilçe merkezine kadar ulaşmaktadır

Kula yöresi tarihsel zamanlarda bile araştırıcılar tarafından ilgi çekmiştir. Binlerce yıl önce bu yöreyi dolaşan Yunanlı tarihçi Strabon, bu bölgeye Katakekaumene (yanık ülke) adını vermiştir. Kulanın kuzey batısında Demirköprü baraj gölü yakınlarında Çakallar curuf konisinin piroklastik ürünleri üzerinde insan ayak izleri bulunmuştur.

Gerek tarihsel anlamda, gerekse volkanizma ve insan yaşamının kesişmesi açısından Kula'da bulunan ayak izleri ülkemiz açısından eşsiz bir değere sahiptir. Ayak izlerini tarihlendirmek üzere yapılan en son çalışmada, izlerin üzerinde bulunduğu volkanik ürünlerden ve izleri üzerleyen volkanik ürünlerden farklı yöntemlerle yaş tayinleri yapılmış ve izlerin Tunç çağına (MÖ 3000- MÖ1200) ait olduğu belirtilmiştir

Nemrut Dağı

Volkan tipi: Stratovolkan​

Volkan numarası:213020

Yükseklik: 2948 m​

En yakın şehir: Tatvan ~10 km

100 km içindeki nüfus: 1 milyon 618 bin 263 kişi

Doğu Anadolu’da yer alan en özel volkanlardan bir tanesi Nemrut volkanıdır. Zirvesinde bir kalderası ve içerisinde de gölü bulunan volkan, görsel güzelliği ile bir çekim merkezidir. Doğu Anadolu’da Bitlis ili Tatvan, Güroymak ve Ahlat ilçeleri arasında yer alan Nemrut volkanı, Van Gölü’nün hemen kuzeyinde yer almaktadır. Van Gölü'nü çevreleyen ve Türkiye'nin doğu sınırına doğru uzanan bir volkan grubunun en batısında bulunur. Van Gölü'ndeki tefra tabakalarında çok sayıda Holosen dönemi püskürmesi tespit edilmiştir. Kayıtlı olan 27 Holosen dönemi püskürmesi, tarihsel patlama kayıtları, sıcak su ve fümerol aktiviteleri ile Nemrut, Türkiye'deki volkanlar arasında en aktif olanıdır.

Tendürek Dağı

Volkan tipi: Kalkan​

Volkan numarası:213030

Yükseklik: 3514 m

En yakın ana şehir: Doğubeyazıt, ~25 km

100 km içindeki nüfus: 1 milyon 938 bin 900

Tendürek volkanı Van-Ağrı il sınırında yer almakta olup kalkan tipi bir volkandır. Ağrı dağının güneybatısında yaklaşık 600km²’lik bir alan kaplamaktadır. Doğuda hemen İran sınırında yükselmektedir. En yakın yerleşim merkezi volkanın güneyinde bulunan Çaldıran, kuzeybatısında bulunan Diyadin ve kuzeydoğuda bulunan Doğubeyazıt ilçeleridir. Tendürek volkanı yayvan bir topografyaya sahip olup zirvesi 3533m yüksekliğindedir. Volkanın zirvesinde bir krater bulunmaktadır. Zirve kraterinin hemen doğusunda içerisinde küçük de bir gölü olan Küçük Tendürek krateri (3291m) bulunmaktadır.

irçok koni ve çıkış merkezi volkanın etrafında yer almaktadır. Doğu Anadolu volkanizmasının ana aktörlerinden birisi olan Tendürek tarihsel patlama kayıtları, geniş alanları kaplayan ürünleri ve özel morfolojik unsurlarıyla Van gölünün kuzeydoğusunda yer almıştır. Volkanın zirvesinde birkaç noktada sıcak buhar ve gaz çıkışları mevcut olup Tendürekten çıkan genç volkanik ürünler Ağrı dağının eteklerine kadar ulaşmıştır.

Tendürek volkanının Holosen yaşlı aktivitesi tarihsel kayıtlara dayanmaktadır. Karakhanian (2002)’de Alishan (1890) dayandırdığı, 1855 yılında Doğubeyazıtın 12,5km güneyinde Topariz köyünde gaz ve kül patlamasından bahsetmektedir. Ülkemizdeki en genç volkanik patlama kaydı bu patlamadır. Halen volkan üzerinde fümerol aktiviteleri devam etmektedir.