Eski bir hikaye

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları bu yıl 100 yaşına girdi. Dar-ul Bedayi ismiyle kurulan ve geçen zaman içerisinde sayısız tiyatroyu izleyiciyle buluşturan kurum bu yıla özel bir de prestij kitap yayımladı. 1874-1875 yılları arasında 86 sayı olarak çıkan Tiyatro dergisinin tıpkı basımı olan Tiyatro kitabı, bu sanatla ilgilenenler için bir başucu eseri niteliğinde. Tiyatro, Agop Baranyan tarafından yayımlanan ilk tiyatro dergisiydi. 20 Mart 1847 yılında yayın hayatına başladığında Türkiye'de tiyatro serüveni daha yeni başlıyordu. Türk tiyatrosunun ilk örnekleri, yeni oyun yazarları ve o günün İstanbul'u daha yeni yeni canlanıyordu. Şehir Tiyatroları'nda son dönemde kapalı gişe oynayan Şark Dişçisi oyununun da yazarı olan Agop Baranyan, o dönem şartları düşünüldüğünde zor bir işe imza atmış görünüyor.

İSTANBUL'A TİYATRAL BAKIŞ

Osmanlıca ve Türkçesi'yle birlikte basılan kitapta, dönem İstanbul'una tiyatral bir bakış açısıyla bakmak mümkün oluyor. İlk sayısında tıpkı tiyatrodaki gibi perdelerini açan dergi ne yazık ki bir sene sonra kapandı. 12 Nisan 1875'de veda eden Baranyan, dergisini 'bir eğlence gazetesi' olarak nitelendiriyordu. Bu yüzden sosyal hayata dair birçok konu tiyatral bir çerçevede hicvediyordu. Bazen de yeni çıkan oyunların ve sanatçıların eleştirilerine yer veriyordu. Bu prestij kitabın sayfalarında dolaşırken, Galata'da Alkazar Amerikan Tiyatrosu ile Güllü Agop'un tiyatrosunu karşılaştırmasına denk gelebileceğiniz gibi, o dönem Osmanlısı'nda tiyatronun emekleme dönemine ait bilgilere de erişmeniz mümkün. Oynanan oyunların bilet fiyatları, oyuncuların performansları, yeni yazarların değerlendirmeleri derginin her sayısında mutlaka yer alıyor. İstanbul'un sosyal hayatı da yine Tiyatro dergisi içerisinde. Şehir Hatları'nda pahalıya satılan çaylar, sular, Tophane'de çıkan yangınlar, alışverişlerin hava muhalefeti nedeniyle kesat gidişi, şehrin o dönemine dair güzel ipuçları veriyor.

Ermenice ve Osmanlıca basılmış

Dar-ul Bedai'den Şehir Tiyatroları'na uzanan önemli miraslardan biri olan tiyatro dergiciliğinin atası sayılan dergi o dönem Ermenice ve Osmanlıca yayımlanıyordu. Ermenice ismi Tadron olan dergi, Baronyan'ın çıkardığı diğer dergiler gibi içerikleri nedeniyle yer yer sansüre uğrayıp yayımlanması durdurulsa da bugün bakıldığında tiyatromuz için vazgeçilmez bir değer niteliğinde. Hicvin en güzel örneklerinin yer aldığı dergi ülkemizdeki tiyatro eserlerinin ilk örneklerini vermesi bakımından da ayrı bir öneme sahip. Derginin ardından söylenebilecek çok söz yok ama Tanzimat dönemi oyun yazarlarının yetişmesine, sahne uygulamalarının gelişmesine, tiyatroya ilginin artmasına katkı sağladığını belirtmeden geçmek olmaz. Tiyatro dergisinin gelişimini görmek isteyenler Şehir Tiyatroları'nın bastığı Tiyatro kitabını titizlikle incelemeli. İrfan Dağdelen'in hazırladığı kitapta, çeviriler İsmail Dönmez ve Sinan Sümbül'e ait.