Atom altında sanat

Maddenin en küçük parçaları olan protonların ve onların içindeki kuarkların ışık hızına yakın bir hızda çarpıştırıldığı Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi'nde sadece süper zeki fizikçiler çalışmıyor; ilham perisini aramak için yollara düşen sıra dışı sanatçılar da, haftalarca CERN'de kalarak ruhlarındaki çarpışmalara atom altı fiziğinde bir karşılık arıyor.

Maddenin en küçük parçalarını oluşturan protonların ve kuarkların çarpıştırıldığı Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi (CERN)'de sadece süper zeki fizikçiler ve mühendisler çalışmıyor. İlham perisini aramak için yola düşen sıra dışı sanatçılar da, CERN'de haftalarca vakit geçirerek, maddenin en küçük yapı taşları olan protonların çarpıştırıldığı fizik deneylerini inceliyor. Deneylerde kullanılan son model teknolojiyi, bu teknolojiyi üreten bilim insanlarının ağzından birebir dinliyorlar. Sanatçılar aslında, kendi sanat anlayışlarını CERN'deki devasa makinaların arkasındaki felsefeyle çarpıştırmak istiyor. Neticede, fiziğin değişmez sanılan kurallarının sanatla nasıl bükülebildiğini gösteren eserler ortaya koyuyorlar.

YENİ ŞAFAK CERN'DE

Gazetem adına haber yapmak üzere 14-16 Nisan 2014 tarihlerinde CERN'e üç günlük ziyarette bulundum. İki günüm, yerin 100 metre altında halka şeklinde açılmış 27 kilometre uzunluğundaki tünel (Büyük Hadron Çarpıştırıcısı) üzerinde bulunan ATLAS, CMS, LHCb deneylerini gezmekle geçti. Deney diyorsam aklınıza sakın orta mektepteki o süs laboratuvarları gelmesin. 50 metre çapında, 10 katlı bina yüksekliğindeki tek parçadan oluşan dev makinalarda yapılan fizik deneyleri.

FİZİK DENEYİNDE SANATÇI İLE KARŞILAŞMA

CERN'de yollarımız dünyaca ünlü Polonyalı sanatçı Goshka Macuga ile kesişti. Bizi Macuga ile buluşturan kişi ise CERN'in kalbi olan ATLAS ve CMS deneylerinde çalışan, TÜBİTAK Bilim Kurulu Üyesi ve ODTÜ Fizik Bölümü'nde Öğretim Görevlisi olan Doç. Dr. Bilge Demirköz oldu. Aynı zamanda CERN Kullanıcılar Kurulu Üyesi ve CERN Sanat Komitesi Üyesi olan Demirköz, buraya her yıl düzenli olarak Dan Brown gibi edebiyatçıları ve ünlü sanatçıları davet ettiklerini söylediğinde şaşkınlığımı gizleyemiyorum. Macuga ile sanat, bilim, sanat ekonomisi ve Türkiye üzerine bir söyleşi yapıyoruz.

Neden CERN'desiniz?

Bu CERN'e ikinci gelişim. İlk 2012'de gelmiştim. Bilim insanlarıyla böyle bir ortamda bir arada olmak inanılmaz.

1930'larada Einstein ile Sigmund Freud mektuplaşırdı. Mektupların çoğunda 'birbirimize karşı savaşları ve şiddeti nasıl durdurabiliriz' çabası vardı. Entelektüeller arasında farklı konularda etkileşim olması bir alternatif akım doğmasına, apolitik bir yapının meydana gelmesine zemin hazırlar.

İnsanları, özgürce düşünebilmeleri için bir araya getirmek, politik liderler arasında farklı düşünüşleri bir araya getirmek ve entelektüel yaklaşımlarla sorunları çözecek platformlar oluşturmak... CERN'in prestiji, sofistike yapısı ve bilimsel araştırmaları böyle bir ortamı hayata geçirmek için çok uygun. CERN'in bulunduğu Cenevre şehri de dünyanın politik sorunlarının çözümünde önemli bir merkez.

BİLİMİN DE POLİTİKASI VAR

CERN'den yeni bir dilin doğmasını mı bekliyorsunuz?

Kısmen. Çok farklı yerlerden insanlar buraya geliyor, beraber çalışıyor ve gerideki işlerine dönüyor. Uluslararası bilim elitleri burada. Burada yapılanlar her ne kadar politik olmasa da, üye ülkeler açısından, hangi ülkelerin desteklediği noktasında da belirli bir politikanın eseri. Burada düşünce tarzımı kimseye empoze edemem, ancak hissettiğim şeylerin doğru olup olmadığını da öğrenmem mümkün. CERN'e tekrar geleceğim.

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'na ev sahipliği yapan CERN'de 110 ülkeden 11 bin bilim insanı çalışıyor. Çeşitli

üniversitelerimizden 110 bilim insanımızın görev aldığı bu bilim merkezine Türkiye 14 Mayıs 2014'te ortak üye oldu.

ABD eski Dış İşleri Bakanı Colin Powell, Irak'ı işgale zemin hazırlamak amacıyla 2003'te Birleşmiş Milletler'de, 'Irak'ta kimyasal silah var' yalanını söyledi. Polonyalı sanatçı Goshka Macuga ise bu tarihi yalanı heykele dönüştürüldü.

ABD'nin Irak'ı işgaline karşı yalan heykeli

Polonyalı sanatçı Goshka Macuga, 'Kimyasal silah var' yalanı ile Irak'ı işgal eden ABD'yi eleştirmesi ile biliniyor. Amerika Birleşik Devletleri 2. George Bush döneminde Savunma Bakanı olan Colin Powell, 2003 yılındaki Birleşmiş Milletler oturumunda Irak işgalini kolaylaştırmak için 'Irak'ta gizli kimyasal silah var' iddiasını ortaya atmıştı.

İŞGALE GEREKÇE YAPILDI

ABD'nin Irak'ı işgalinin ardından Irak'ta herhangi bir kimyasal silahın ortaya çıkarılamaması, ABD'nin tüm dünyaya yalan söylediğini ortaya koymuştu. Powel 5 Şubat 2003'te yaptığı konuşmasında BM temsilcilerine, Irak'ta 12 tane boş kimyasal silah mermisi bulunduğunu, ülkenin 65 ayrı yerinde kimyasal silah deposu olduğu yalanını söylemiş, elinde tuttuğu boş bir kovanı göstererek Irak'ta bulunan kimyasal mermi olarak lanse etmişti.

Sanatta iyi noktadasınız

Sanatta Türkiye nerede?

Birkaç yıl önce İstanbul'a Bienale geldim. Türkiye'yi çok sevdim. Dünyanın pek çok yerinde bienaller olur ve yine pek çok yerinde politik keskinleşme olabilir. Türkiye'de protestolar oldu. Artistler böyle yerlere gitmeyi sever, hediye olarak görür ve tecrübe etmek ister. Medyadan bağımsız bir yorum getirmek ister. Türkiye uluslararası sanatta son dönemde çok görünür oldu.